AI: Προκλήσεις για την οικονομία και την κοινωνία

Της Αλίνας Χυζ, καθηγήτριας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, διευθύντριας Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημόσια Οικονομική και Πολιτική»

​

Της Αλίνας Χυζ, καθηγήτριας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, διευθύντριας Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημόσια Οικονομική και Πολιτική»

ΤΟ 2023 ΚΑΙ 2024 γίναμε μάρτυρες μιας αληθινής επανάστασης στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης (AI).

Τεχνολογίες που μέχρι πρόσφατα αποτελούσαν αποκλειστικό πεδίο ενασχόλησης επιστημόνων και ειδικών, σήμερα έχουν μετατραπεί σε εργαλεία χρήσης για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Αυτές οι τεχνολογίες αλλάζουν τον τρόπο που εργαζόμαστε, μαθαίνουμε και επικοινωνούμε, διαμορφώνοντας το μέλλον μας. Έτσι, από εργαλεία που θεωρούνταν επιστημονική φαντασία, σήμερα περνάμε σε λύσεις καθημερινής χρήσης, διαμορφώνοντας τη βάση για μια νέα ψηφιακή πραγματικότητα.

Η υπόσχεση της τεχνητής νοημοσύνης: Καθώς η κοινωνία μας εξελίσσεται, τα εργαλεία που διαθέτουμε πρέπει να προσαρμόζονται αντίστοιχα. Σε αυτό το πλαίσιο, η τεχνητή νοημοσύνη αναδεικνύεται ως μια εξαιρετικά ελπιδοφόρα τεχνολογία, η οποία, με την ενσωμάτωσή της σε όλα τα συστήματα, μπορεί να φέρει αλλαγές εξίσου επαναστατικές με την εμφάνιση των υπολογιστών ή την επέκταση του διαδικτύου.

Η τεχνητή νοημοσύνη ενσωματώνεται ολοένα και περισσότερο σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Αυτή η ενσωμάτωση εμφανίζεται σε τομείς όπως η εκπαίδευση, οι βιομηχανικές καινοτομίες, τα χρηματοοικονομικά, η υγεία και άλλα.

H ΑΙ μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην αυτοματοποιημένη επεξεργασία δεδομένων. Ας πάρουμε ως παράδειγμα τις δυνατότητες χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης στον δημόσιο τομέα και να εξετάσουμε την εφαρμογή της για τη βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών.

Οι φορείς του δημοσίου τομέα συλλέγουν και διαθέτουν τεράστιες ποσότητες πληροφοριών, από μητρώα πληθυσμού μέχρι δεδομένα για την υγειονομική περίθαλψη.

Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να συμβάλει στην ανάλυση αυτών των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, επιτρέποντας καλύτερη πρόβλεψη και λήψη πιο ορθών και τεκμηριωμένων αποφάσεων. Με αυτόν τον τρόπο, θα είναι δυνατή, για παράδειγμα, η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας διαφόρων δημόσιων προγραμμάτων και πιο ορθολογικός προγραμματισμός δαπανών.

Χάρη στην ικανότητα της τεχνητής νοημοσύνης να επεξεργάζεται μεγάλες ποσότητες δεδομένων σε σύντομο χρόνο και να αυτοματοποιεί διαδικασίες, η εφαρμογή της επιτρέπει στους εργαζόμενους να επικεντρώνονται σε πτυχές που απαιτούν ανθρώπινη κρίση, δημιουργικότητα και κοινωνική αλληλεπίδραση.

Η τεχνητή νοημοσύνη έχει ήδη βρει ευρεία εφαρμογή στον δημόσιο τομέα παγκοσμίως, συμβάλλοντας στην αποδοτικότερη αξιοποίηση πόρων, στη βελτίωση των υπηρεσιών προς τους πολίτες και στην υποστήριξη λήψης αποφάσεων.

Ένας σημαντικός τομέας εφαρμογής της τεχνητής νοημοσύνης είναι η επικοινωνία με τους πολίτες. Τα προσεκτικά σχεδιασμένα και βελτιστοποιημένα για συγκεκριμένες λειτουργίες chatbots και οι εικονικοί βοηθοί μπορούν να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με δημόσιες υπηρεσίες, να βοηθούν στη διεκπεραίωση διοικητικών υποθέσεων ή να απαντούν σε συχνές ερωτήσεις.

Με αυτόν τον τρόπο, οι πολίτες αποκτούν γρήγορη και ακριβή πρόσβαση στις πληροφορίες που χρειάζονται, ενώ οι εργαζόμενοι μπορούν να επικεντρωθούν σε πιο σύνθετα και απαιτητικά καθήκοντα.

Σίγουρα, ο τομέας της υγείας αποτελεί ένα ακόμη πεδίο όπου η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει σημαντικά οφέλη. Οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης έχουν τη δυνατότητα να αναλύουν αποτελέσματα εξετάσεων, να εντοπίζουν πιθανούς κινδύνους για την υγεία των ασθενών ή ακόμα και να προτείνουν πιθανές μεθόδους θεραπείας.

Στην Ελλάδα, όπου το σύστημα υγείας αντιμετωπίζει προκλήσεις ως προς την αποδοτικότητα, τέτοιες λύσεις μπορούν να επιταχύνουν σημαντικά όλες τις διαδικασίες προγραμματισμού, προϋπολογισμών, διαγωνισμών, προμηθειών, παρακολούθησης και υλοποίησης. Προφανώς μπορούμε να αναφέρουμε πληθώρα παρόμοιων και πιο εξειδικευμένων παραδειγμάτων.

Οι προκλήσεις και οι κίνδυνοι: Η τεχνητή νοημοσύνη προκαλεί σήμερα ταυτόχρονα δέος και ανησυχία, καθώς οι κοινωνίες την προσεγγίζουν με μια μίξη περιέργειας και αβεβαιότητας.

Συμπεριφερόμαστε πολλές φορές σαν παιδιά που βλέπουν ένα παιχνίδι για πρώτη φορά – γοητεύονται, αλλά δεν ξέρουν εάν πρέπει να το αγγίξουν ή να το αποφύγουν.

Από τη μία δεν γνωρίζουμε πραγματικά τι ακριβώς είναι η τεχνητή νοημοσύνη και από την άλλη βλέπουμε την ελκυστικότητά της.

Κατά συνέπεια, η ραγδαία ανάπτυξη της AI γεννά ερωτήματα σχετικά με την κοινωνική προετοιμασία, την κατανόηση και τη διαχείριση αυτής της τεχνολογίας.

Αν σκεφτούμε την κοινωνία, μπορούμε να πούμε ότι η ενημέρωση και οι γνώσεις που έχει είναι πολύ περιορισμένες και ότι δεν είναι προετοιμασμένη να την αποδεχτεί.

Οι άνθρωποι συχνά τρέφονται με μύθους από ταινίες επιστημονικής φαντασίας και λογοτεχνίας.

Ταυτόχρονα, απλές ερωτήσεις σχετικά με το τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη, πολλοί δεν μπορούν να τις απαντήσουν.

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι θα τους αντικαταστήσει παίρνοντας τις θέσεις εργασίας τους και έτσι θα μειώσει την ποιότητα της ζωής τους ή ότι τα προσωπικά στοιχεία τους θα μεταφερθούν σε τρίτους από φορείς που σήμερα τα διαθέτουν.

Ταυτόχρονα, όμως, μοιραζόμαστε εθελοντικά τα προσωπικά μας στοιχεία για να λάβουμε οφέλη όταν ψωνίζουμε στο διαδίκτυο ή ανεβάζουμε απερίσκεπτα διάφορα ιδιωτικά έγγραφα σε εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης, όπως το ChatGPT.

Αυτή η αντίφαση μεταξύ φόβου και υιοθέτησης, όπως και ο διχασμός και η επιφυλακτικότητα απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη, βασίζονται στην έλλειψη γνώσεων και επαρκούς ενημέρωσης, καθώς και σε χαμηλό επίπεδο κοινωνικής εμπιστοσύνης.

Οι ανησυχίες και η δυσπιστία των ανθρώπων σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη και όλες τις τεχνολογικές καινοτομίες που την ακολουθούν δεν θα εξαλειφθούν γρήγορα και εύκολα.

Η απάντηση σε αυτές πρέπει να περιλαμβάνει εκπαίδευση, αναβάθμιση δεξιοτήτων και δημιουργία νέων ειδικοτήτων.

Για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της ΑΙ, απαιτείται πρωτίστως επένδυση στη γνώση, αλλά και σε υποδομές. Ο στόχος είναι η τεχνολογία να παραμείνει ανθρώπινη, ενισχύοντας, όχι αντικαθιστώντας, τις σχέσεις και τις εμπειρίες των ανθρώπων.

Είναι προφανές ότι κάθε εφαρμογή της ΤΝ που επηρεάζει άμεσα τη ζωή των ανθρώπων πρέπει να βασίζεται σε ισχυρά ηθικά θεμέλια, με σεβασμό στην ιδιωτικότητα και με κατάλληλες διασφαλίσεις έναντι πιθανών κινδύνων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέληξε σε συμφωνία για τους όρους του Κανονισμού για την AI, ενός σημαντικού νομοθετήματος που θεσπίστηκε το 2024.

Η ελληνική πραγματικότητα: Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με σημαντικές προκλήσεις στην υιοθέτηση της ΑΙ.

Σύμφωνα με την έκθεση για την Ψηφιακή Δεκαετία 2024, η Ελλάδα καταγράφει στατιστικά δεδομένα σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη και την ψηφιακή της μετάβαση τα οποία δείχνουν σημαντικές προκλήσεις και καθυστερήσεις σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ε.Ε.

Μόνο το 2,6% των επιχειρήσεων χρησιμοποιεί τεχνολογίες ΑΙ, έναντι 8% κατά μέσο όρο στην Ε.Ε. και στόχου 32% για το 2030.

Η χώρα, ωστόσο, επενδύει στην ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων, προσπαθώντας να μειώσει το χάσμα που τη χωρίζει από άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες.

Μόλις το 52,4% του πληθυσμού δηλώνει ότι διαθέτει τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες με μηδενική πρόοδο σε σχέση με την προηγούμενη συλλογή δεδομένων το 2021, έναντι 55,6% κατά μέσο όρο στην Ε.Ε. με στόχο 80% για την Ε.Ε. το 2030.

Η έλλειψη εξειδικευμένων επαγγελματιών στις τεχνολογίες πληροφορικής αποτελεί ένα ακόμα εμπόδιο για τη μετάβαση της χώρας στην ψηφιακή εποχή (2,4% της συνολικής απασχόλησης έναντι 4,8% της Ε.Ε.).

Η ψηφιοποίηση των ΜμΕ βρίσκεται στο 37,7%, κάτω από τον μέσο όρο της Ε.Ε. (57,7%), και η υιοθέτηση τεχνολογιών όπως cloud και ανάλυση δεδομένων παραμένει περιορισμένη (33,5% έναντι του 54,6% στην Ε.Ε. και στόχου 75%).

Ωστόσο, η χώρα κάνει σημαντικά βήματα, επενδύοντας το 22,1% του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας στην ψηφιακή μετάβαση.

Στόχος είναι η αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης, η στήριξη των ΜμΕ και η προώθηση συνεργασιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ένα όραμα για το μέλλον: Παρά την πρόοδο στην ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών, η χώρα αντιμετωπίζει δυσκολίες στη διάδοση τεχνολογιών αιχμής σε επιχειρήσεις και τον γενικό πληθυσμό.

Η ανάπτυξη της ΑΙ δεν είναι απλά μια τεχνολογική τάση, αλλά ένας πυλώνας για την οικονομική και κοινωνική πρόοδο.

Για να αξιοποιηθούν οι δυνατότητές της, απαιτείται μια συνολική στρατηγική που θα περιλαμβάνει: εκπαίδευση για την αναβάθμιση των ψηφιακών δεξιοτήτων και προγράμματα κατάρτισης για την ευρύτερη κατανόηση και χρήση της τεχνολογίας, διασφάλιση της προστασίας των δεδομένων και ενίσχυση της διαφάνειας, ανάπτυξη υποδομών με σκοπό τη βελτίωση των ταχυτήτων διαδικτύου και σύγχρονων συστημάτων για την υποστήριξη εφαρμογών ΑΙ, καθώς και ενίσχυση της συμμετοχής της Ελλάδας σε διεθνείς πρωτοβουλίες για την ΑΙ, αλλά και ίδρυση δομών υποστήριξης της εφαρμογής και παρακολούθησης της τεχνητής νοημοσύνης.

Η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να αναδιαμορφώσει τις οικονομίες και τις κοινωνίες, αλλά μόνο αν τη διαχειριστούμε με υπευθυνότητα και διορατικότητα.

Το μέλλον της ΑΙ στην Ελλάδα και παγκοσμίως εξαρτάται από την ισορροπία μεταξύ καινοτομίας και ηθικής χρήσης της τεχνολογίας.