Ασκήσεις ισορροπίας στη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν – Η μη ένταση στο Αιγαίο και η πολιτική των τζαμιών

Αναζητώντας τη λεπτή γραμμή διατήρησης του ήπιου κλίματος στις διμερείς σχέσεις παρά τις μεγάλες αποκλίσεις στα σημαντικά ζητήματα οι κύριοι Κυριάκος Μητσοτάκης και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντώνται αύριο, Δευτέρα, στην Αγκυρα στην τέταρτη συνάντησή τους τα τελευταία δύο χρόνια.

Οι δύο ηγέτες ακολουθώντας το χρονοδιάγραμμα που έθεσαν από τη συνάντησή τους στις 7 Δεκεμβρίου στην Αθήνα, όπου υπέγραψαν και τη Διακήρυξη των Αθηνών, συναντώνται για μια ανασκόπηση της μέχρι τώρα πορείας των τριών πυλώνων διαλόγου που έχουν οριστεί αλλά και για τη διαμόρφωση του χρονοδιαγράμματος μέχρι τις επόμενες συναντήσεις τους, τον Ιούλιο, στο περιθώριο της πανηγυρικής Συνόδου του ΝΑΤΟ για τα 75 χρόνια από την ίδρυσή του στην Ουάσινγκτον και τον Σεπτέμβριο στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη.

Επιδίωξη της Αθήνας είναι η διατήρηση του καλού κλίματος και της μη έντασης στο Αιγαίο και συγχρόνως η ανάπτυξη ενός πλαισίου σχέσεων σε επίπεδο «χαμηλής πολιτικής» που έχει θετικά αποτελέσματα σε τομείς όπως η οικονομία, το εμπόριο, ο τουρισμός, η ενέργεια, η πολιτική προστασία, το Μεταναστευτικό και μπορεί να αποκαταστήσει σταδιακά την εμπιστοσύνη που απουσιάζει από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Μέχρι τελευταία στιγμή ήταν σε εξέλιξη διαβουλεύσεις για μία ακόμη συμφωνία για συνεργασία στην Πολιτική Προστασία -τομέα όπου υπάρχει ήδη εμπειρία και με τη βοήθεια στους σεισμούς της Τουρκίας και στις πυρκαγιές στην Ελλάδα-, καθώς και μια επιχειρηματική συμφωνία, οι οποίες αναμένεται να έχουν υπογραφεί πριν από την άφιξη του πρωθυπουργού στην Αγκυρα.

Παραγωγή αποτελεσμάτων

Η πορεία αυτή φυσικά δεν είναι ανέφελη, ούτε χωρίς προβλήματα. Υπάρχει πλήρης επίγνωση στην ελληνική αντιπροσωπεία που θα φτάσει στην Αγκυρα αύριο ότι η «χαμηλή πολιτική» είναι εξαιρετικά θετική και παράγει ήδη αποτελέσματα, όμως το κλίμα θα παραμένει πάντοτε εύθραυστο όσο διατηρείται ο πυρήνας των διαφορών ανάμεσα στις δύο χώρες σχετικά με την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Και κυρίως όσο παραμένει αναλλοίωτη η αναθεωρητική ατζέντα της Τουρκίας.

Στη συνάντηση θα υπάρχει το σύνηθες τυπικό, καθώς εκτός των δύο ηγετών θα συμμετάσχουν οι υπουργοί Εξωτερικών που έχουν και την εποπτεία της διαδικασίας, Γιώργος Γεραπετρίτης και Χακάν Φιντάν και οι διπλωματικοί σύμβουλοι των ηγετών, Αννα-Μαρία Μπούρα και Ακίφ Τσαγατάι Κιλίτς. Ακόμη, στην ελληνική αποστολή θα μετάσχουν ο διοικητής της ΕΥΠ Θεμιστοκλής Δεμίρης, οι υφυπουργοί Εξωτερικών Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου και Κώστας Φραγκογιάννης και η σύμβουλος του πρωθυπουργού Αριστοτελία Πελώνη. Προβλέπεται να γίνουν δηλώσεις των δύο ηγετών (χωρίς ερωτήσεις δημοσιογράφων) και να ακολουθήσει διευρυμένη συνάντηση με τη συμμετοχή και των υφυπουργών. Η ολιγόωρη επίσκεψη Μητσοτάκη στην Αγκυρα θα ολοκληρωθεί με δείπνο που θα παραθέσει στο Προεδρικό Μέγαρο ο Τούρκος πρόεδρος.

Σύμφωνα με τον προγραμματισμό που έχει γίνει, εκτός από την ανασκόπηση της μέχρι τώρα πορείας και το χρονοδιάγραμμα έως τον Σεπτέμβριο, θα υπάρξει και συζήτηση για τις δύο μεγάλες περιφερειακές κρίσεις στην Ουκρανία και τη Γάζα.

Η όλη διαδικασία πρόκειται για μια εξαιρετικά δύσκολη επιχείρηση ισορροπίας. Για τον Ερντογάν το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» αποτελεί βασικό πυλώνα της πολιτικής του ατζέντας και φιλοσοφίας για τον «Αιώνα της Τουρκίας» και σε καμία περίπτωση δεν θα προχωρήσει σε επιλογές που, αφενός, στο εσωτερικό της χώρας του θα δίνουν την εντύπωση ότι προβαίνει σε υποχωρήσεις ή ελαστικοποίηση των θέσεών του προκειμένου να διατηρηθεί η καλή σχέση με την Ελλάδα, αφετέρου στον διεθνή περίγυρο θα θολώνουν την εικόνα της «ανίκητης» και ηγεμονικής Τουρκίας.

Αυτό φάνηκε βεβαίως και από την υπόθεση της ανακήρυξης του Θαλάσσιου Πάρκου στο Αιγαίο, όπου η αντίδραση της Τουρκίας προσγείωσε τους λίγους αιθεροβάμονες που πίστευαν ότι η περίοδος μετά τους σεισμούς στη γείτονα σηματοδοτεί μια μόνιμη στροφή του Τούρκου ηγέτη. Η Αγκυρα δεν αμφισβήτησε επισήμως απλώς το δικαίωμα της Ελλάδας να ασκεί κυριαρχικά δικαιώματά της σε θαλάσσιες ζώνες ή ακόμη και στα χωρικά ύδατά της, αλλά επικαιροποίησε την πιο ακραία θέση αμφισβήτησης της ίδιας της ελληνικής κυριαρχίας σε νησιά και βραχονησίδες στο Αιγαίο, απειλώντας μάλιστα και με δράση επί του πεδίου.

Γενικευμένη αστάθεια

Η αυριανή συνάντηση γίνεται σε ένα διεθνές περιβάλλον γενικευμένης αστάθειας και έτσι αμφότεροι οι ηγέτες έχουν την ευκαιρία να προβάλουν μια θετική εικόνα των χωρών τους που επιλέγουν τη συνεργασία παρά τις σοβαρές διαφορές που τις χωρίζουν. Και αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τον Ερντογάν, ο οποίος θέλει να στείλει κάποια καθησυχαστικά μηνύματα προς την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες, καθώς ο επιθετικός ακτιβισμός του στο θέμα της Γάζας και η στροφή της Τουρκίας σε μια αυτονομημένη πορεία με ενίσχυση του ισλαμικού αναθεωρητικού εθνικισμού προκαλεί ανησυχία στη Δύση. Ο ίδιος ο Ερντογάν εξάλλου πριν από λίγες ημέρες παρομοίασε την Τουρκία με τον δικέφαλο αετό των Σελτζούκων που κοιτάζει και στη Δύση και στην Ανατολή. Για την Αθήνα όμως η άσκηση ισορροπίας είναι ακόμη πιο δύσκολη.

Η κυβέρνηση, χωρίς ψευδαισθήσεις για το πού μπορεί να φτάσει αυτή η διαδικασία επαναπροσέγγισης, αποτιμά θετικά τα αποτελέσματά της, καθώς το μέτρο διευκόλυνσης χορήγησης βίζας σε Τούρκους επισκέπτες 10 ελληνικών νησιών ήταν απολύτως επιτυχημένο. Πάντως, τον τελευταίο χρόνο έχουν περιοριστεί σημαντικά οι μεταναστευτικές ροές προς τα νησιά, κάτι βεβαίως που αποκαλύπτει ότι η ευθύνη γι’ αυτές την προηγούμενη δεκαετία ανήκει αποκλειστικά στην Τουρκία, η οποία εργαλειοποιούσε το Μεταναστευτικό επιτρέποντας, αν όχι ενθαρρύνοντας, τις ροές προς την Ελλάδα.

Επίσης, αυτό που κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει είναι ότι τους τελευταίους 15 μήνες, πρώτη φορά τα τελευταία τουλάχιστον 40 χρόνια, η παράνομη δραστηριότητα της Tουρκικής Αεροπορίας στο Αιγαίο έχει σχεδόν μηδενιστεί περιορίζοντας έτσι τον κίνδυνο «τυχαία» περιστατικά να οδηγήσουν σε σοβαρή κρίση. Και στο κεφάλαιο αυτό επίσης αποδεικνύεται ότι η ευθύνη για την ένταση στο Αιγαίο οφείλεται αποκλειστικά στην επιλογή της Τουρκίας να παραβιάζει τον ελληνικό εναέριο χώρο και να πραγματοποιεί υπερπτήσεις ακόμη και σε κατοικημένα ελληνικά νησιά.

Η επικέντρωση όμως στα θέματα «χαμηλής πολιτικής» ενέχει πάντοτε τον κίνδυνο να ερμηνευτεί ως πολιτική κατευνασμού που οδηγεί σε αποδοχή της πραγματικότητας της αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας από την Τουρκία και ένταξή της σε μια «κανονικότητα» των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Βεβαίως, οι κινήσεις που γίνονται συστηματικά τα τελευταία χρόνια για την ενίσχυση της αποτρεπτικής ισχύος της δίνουν το μήνυμα ότι η Ελλάδα κάθε άλλο παρά υποτιμά την τουρκική απειλή παρά τη διαδικασία επαναπροσέγγισης που είναι σε εξέλιξη. Και επίσης, είναι κομβικό πλέον, μετά και την αντίδραση της Τουρκίας, να προχωρήσει κανονικά η χάραξη και υλοποίηση του Θαλάσσιου Πάρκου στο Αιγαίο ώστε και εμπράκτως να ανατραπεί η αντίληψη που επικρατεί στην Τουρκία ότι η «προσφορά» της για ήρεμα νερά στο Αιγαίο πρέπει να έχει ως αντάλλαγμα τον περιορισμό της άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων από την Ελλάδα.

Πάντως, σε κάθε περίπτωση στις τουρκικές αιτιάσεις δίνονται απαντήσεις από την Ελλάδα με τρόπο βεβαίως αρκετά διπλωματικό ώστε να αποφεύγονται κρίσεις, αλλά χωρίς να δημιουργούνται εντυπώσεις ότι οι τουρκικές αμφισβητήσεις υποβαθμίζονται ή πολύ περισσότερο γίνονται αποδεκτές.

Αν και υπάρχει κατανόηση ότι ακόμη δεν έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για την έναρξη ουσιαστικών συζητήσεων για το θέμα της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, δεν λείπουν και άλλα δύσκολα ζητήματα στην ατζέντα.

Εντονη ενόχληση
Χωρίς να πρόκειται για διμερή θέματα, η πρωτοβουλία Ερντογάν να εγκαινιάσει ως τζαμί πλέον ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία και μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, τη Μονή της Χώρας, προκάλεσε την έντονη ενόχληση της Αθήνας, με τον πρωθυπουργός να δηλώνει ότι θα θέσει το ζήτημα στον Τούρκο πρόεδρο. Βεβαίως η απάντηση είναι γνωστή, όπως έγινε και με την Αγια-Σοφιά, ότι αυτά αποτελούν θέματα της κυριαρχίας της Τουρκίας. Πιθανόν μάλιστα ο Ερντογάν να βρει την ευκαιρία να θέσει αυτό που ο ίδιος επί σειρά ετών έχει στην ατζέντα και αφορά την οθωμανική πολιτιστική κληρονομιά στην Ελλάδα. Βεβαίως τα δύο θέματα δεν έχουν καμία σχέση γιατί πουθενά στην Ελλάδα κανένα μνημείο οθωμανικό από αυτά που χτίστηκαν πάνω σε εκκλησίες δεν λειτούργησαν ως ναοί, αντιθέτως πολλά οθωμανικά κτίσματα έχουν συντηρηθεί και λειτουργούν ως μουσειακοί χώροι, ενώ, όπως έγινε πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη και τη Ρόδο, δόθηκαν και για προσευχή στην έναρξη του Ραμαζανιού.

Ο Τούρκος πρόεδρος, όπως και στην Αθήνα τον Δεκέμβριο αλλά και σε όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην ηγεσία της Τουρκίας, δεν θα αποφύγει τον πειρασμό να θέσει και ζήτημα «τουρκικής μειονότητας». Το γεγονός ότι τις τελευταίες εβδομάδες υπάρχει υπερπροβολή από τα τουρκικά κρατικά ΜΜΕ των «προβλημάτων της τουρκικής μειονότητας στη Θράκη» εκτιμάται ότι στρώνεται το έδαφος για την έγερση αυτού του θέματος. Μάλιστα δεν είναι τυχαίο ότι μόλις την περασμένη εβδομάδα η Σχολική Επιτροπή του Γυμνασίου-Λυκείου της Ξάνθης (η οποία ελέγχεται από σκληροπυρηνικά στελέχη της μειονότητας που βρίσκονται κοντά στο τουρκικό προξενείο) επέλεξε μετά από τόσους μήνες από την έναρξη της σχολικής χρονιάς να αποστείλει επιστολή στον πρωθυπουργό με τα αιτήματά τους για νέες κτιριακές εγκαταστάσεις, γνωρίζοντας ότι ο Ερντογάν δείχνει ευαισθησία στο θέμα τόσο της τουρκικής εκπαίδευσης όσο και των ψευδομουφτήδων.

Κυπριακό
Σε ό,τι αφορά το Κυπριακό, η συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν συμπίπτει με τις τελευταίες συναντήσεις που θα έχει επίσης αύριο, Δευτέρα, η προσωπική απεσταλμένη του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ Μαρία Ανχελα Ολγκίν Κουεγιάρ με τον πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ερσίν Τατάρ κλείνοντας έναν κύκλο επαφών σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και σε Αθήνα, Αγκυρα και Λευκωσία προκειμένου να διερευνηθεί αν υπάρχει κοινό έδαφος για επανέναρξη των συνομιλιών.

Ο Τατάρ πάντως με δηλώσεις του ωθεί σε αδιέξοδο καθώς επιμένει να θέτει ως προϋπόθεση την αναγνώριση κυριαρχικής ισότητας και ισότιμου διεθνούς στάτους για το ψευδοκράτος, θέσεις που παραπέμπουν σε λύση χαλαρής συνομοσπονδίας δύο κρατών. Η Λευκωσία έχει στραμμένο το βλέμμα στην αυριανή συνάντηση της Αγκυρας, αν και δεν αναμένεται αλλαγή στάσης του Τούρκου ηγέτη. Η συνέχιση του αδιεξόδου στο Κυπριακό έχει σοβαρές συνέπειες, καθώς, με βάση και τις αποφάσεις της τελευταίας Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε., η λύση του και η επανέναρξη συνομιλιών συνδέονται ευθέως με την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας. Η Αγκυρα έχει απορρίψει αυτή τη διασύνδεση και έτσι η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας παραμένει ένα μεγάλο αγκάθι και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, παρά το γεγονός ότι από θέση αρχής η Ελλάδα υποστηρίζει αυτή τη διαδικασία, υπό τους όρους όμως της τήρησης του κοινοτικού κεκτημένου και φυσικά των αποφάσεων της Ε.Ε.

Ολο το τελευταίο διάστημα επίσης δεν έλειψαν και αρνητικές κινήσεις από τουρκικής πλευράς, με την έκδοση NOTAM και NAVTEX, με την αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων και διεθνών αρμοδιοτήτων της Ελλάδας σε ό,τι αφορά την περιοχή ευθύνης για έκδοση NAVTEX και την έρευνα και διάσωση, ενώ συστηματικά τίθεται πλέον και το ζήτημα της αποστρατικοποίησης των νησιών με αφορμή τη διεξαγωγή ασκήσεων των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων.

Η διαδικασία της προσέγγισης που έχει ξεκινήσει εδώ και 15 μήνες προφανώς δεν έχει επιλύσει τα μεγάλα προβλήματα στις σχέσεις των δύο χωρών, έχει επιφέρει όμως ένα πιο ήπιο κλίμα στις διμερείς σχέσεις από το οποίο επωφελούνται αμφότερες οι πλευρές και είναι μια καθημερινή δοκιμασία επί του πεδίου, καθώς το τέλος της διαδρομής είναι ακόμη μακριά.