Δέκα προτάσεις για περισσότερη Κυκλική Οικονομία στην Ελλάδα

Οι προκλήσεις είναι δεδομένες και πρέπει να τις κοιτάξουμε κατάματα προκειμένου να κάνουμε ως χώρα το κρίσιμο άλμα από τη θεωρία στην πράξη. Ο χρόνος είναι πολύτιμος και αυτά που πρέπει να γίνουν είναι πολλά. Ο μετασχηματισμός της χώρας είναι προτεραιότητα χωρίς αναβολή και έχει καταλυτική σημασία να κινηθούμε γρήγορα, υπεύθυνα και αποφασιστικά προς ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο με βιωσιμότητα, θετικό περιβαλλοντικό και κοινωνικό αποτύπωμα. Το πρότυπο αυτό το εξασφαλίζει η Κυκλική Οικονομία.

Σε αυτή την προοπτική ευθύνης, ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα είναι πρωταγωνιστικός. Επενδύει, καινοτομεί, δημιουργεί καλές πρακτικές που διακρίνονται, δημιουργεί θέσεις εργασίας. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο ΣΕΠΑΝ εκπληρώνει στο ακέραιο τη θεσμική αποστολή του τονίζοντας διαρκώς την ανάγκη να περάσουμε από τα λόγια στις πράξεις. Είναι ώρα να δούμε γρήγορα και τολμηρά βήματα από την πλευρά της Πολιτείας.

Οι προτάσεις του ΣΕΠΑΝ για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας στη χώρα, είναι συγκεκριμένες και τεκμηριωμένες. Στις γραμμές που ακολουθούν αποτυπώνεται ένας συνοπτικός «δεκάλογος» που η εφαρμογή του μπορεί να κάνει τη μεγάλη διαφορά.

1. Θέσπιση Δεικτών Κυκλικότητας για Προϊόντα και Υπηρεσίες

Η εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας πρέπει να ξεκινά από τον σχεδιασμό των προϊόντων. Τα προϊόντα πρέπει να σχεδιάζονται και να παράγονται με βάση τις αρχές της κυκλικότητας, ενσωματώνοντας ανακυκλωμένα υλικά και να παρασκευάζονται έτσι ώστε να διατηρούνται σε χρήση για μεγάλα χρονικά διαστήματα, να επαναχρησιμοποιούνται ή να ανακυκλώνονται στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Προτείνεται η καθιέρωση δεικτών κυκλικότητας που θα κατατάσσουν τα προϊόντα με βάση την ανακυκλωσιμότητά τους και τη δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης. Επιπλέον, προτείνεται η θέσπιση σήμανσης κυκλικότητας για τα προϊόντα, ανάλογης με αυτήν της ενεργειακής απόδοσης, για να διευκολύνεται η επιλογή βιώσιμων προϊόντων από τους καταναλωτές.

2. Προώθηση Πράσινων Δημόσιων Συμβάσεων με Κριτήρια Κυκλικότητας

Η προώθηση των πράσινων δημόσιων συμβάσεων μπορεί να αποτελέσει έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες για την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δαπανά περίπου το 17% του ΑΕΠ της κάθε χρόνο σε αγαθά, υπηρεσίες και έργα, συμπεριλαμβανομένων των προμηθευτών ηλεκτρονικού εξοπλισμού, κατασκευών, τροφίμων και άλλων προϊόντων. Στην Ελλάδα, η δημόσια προμήθεια ανακυκλωμένων υλικών περιορίζεται σημαντικά από του φορείς που προκηρύσσουν τις αντίστοιχες προμήθειες/διαγωνισμούς , παρά το γεγονός ότι μπορεί να πληρούν τις απαιτούμενες τεχνικές προδιαγραφές. Επομένως, η προώθηση πράσινων κριτηρίων και πράσινων προμηθειών στην πολιτική των δημοσίων συμβάσεων είναι επιτακτική και μπορεί να οδηγήσει σε πραγματική καινοτομία, μειώνοντας το κόστος του κύκλου ζωής των προϊόντων.

3. Ορισμός Υψηλού Ειδικού Τέλους Ταφής ως Αντικίνητρο για την Ταφή Αποβλήτων

Στην ΕΕ οι χώρες που έχουν ελαχιστοποιήσει την ταφή είναι αυτές που έχουν θεσπίσει αντικίνητρα για την ταφή το σημαντικότερο από των οποίων είναι το υψηλό τέλος ταφής. Η μείωση της υγειονομικής ταφής αποβλήτων είναι κρίσιμη για την εξοικονόμηση πόρων και την προώθηση της κυκλικής οικονομίας. Ο ΣΕΠΑΝ συντάσσεται με την Ευρωπαϊκή αυτή πρακτική και προτείνει την επιβολή υψηλού τέλους ταφής για τα απόβλητα που καταλήγουν σε ΧΥΤΑ (Χώρους Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων), προκειμένου να ενθαρρυνθεί η ανακύκλωση και η εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων, περιορίζοντας την υγειονομική ταφή και ενισχύοντας την κυκλική οικονομία.

4. Ιεράρχηση Διαχείρισης Αποβλήτων

Η ιεράρχηση των αποβλήτων αποτελεί θεμελιώδη αρχή της ΕΕ και της ελληνικής νομοθεσίας για τη διαχείριση των αποβλήτων, και είναι καίριας σημασίας για τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία. Η προτεραιότητα δίδεται στην πρόληψη δημιουργίας αποβλήτων, στην επαναχρησιμοποίηση και στην ανακύκλωση, με στόχο τη μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών συνεπειών και την εξοικονόμηση πόρων. Η ενεργειακή αξιοποίηση των μη ανακυκλώσιμων αποβλήτων είναι σε κάθε περίπτωση προτιμότερη από τη διάθεση σε χώρους υγειονομικής ταφής.

5. Ενίσχυση Δευτερογενών Αγορών Ανακυκλωμένων Προϊόντων

Για την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας είναι αναγκαία η ανάπτυξη και υποστήριξη των δευτερογενών αγορών, δηλαδή των αγορών προϊόντων που προέρχονται από την ανακύκλωση και την ανάκτηση υλικών. Η αγορά των δευτερογενών προϊόντων θα μπορούσε να έχει σημαντικά οφέλη, όπως η δημιουργία τοπικών θέσεων εργασίας, η ενίσχυση της βιομηχανίας και η βελτίωση του εφοδιασμού με πρώτες ύλες. Προτείνεται η δημιουργία οικονομικών κινήτρων για τη χρήση ανακυκλωμένων υλικών στις αλυσίδες αξίας και η άμεση υιοθέτηση των δεσμευτικών στόχων που προτείνει η ΕΕ για τη χρήση ποσοστών ανακυκλωμένων πρώτων υλών σε προϊόντα.

6. Ενεργειακή Αξιοποίηση Δευτερογενών Καυσίμων και Υπολειμμάτων Ανακύκλωσης

Η ενεργειακή αξιοποίηση των δευτερογενών καυσίμων που προέρχονται από τα απόβλητα και η ενσωμάτωσή τους σε ολοκληρωμένα σχέδια διαχείρισης αποβλήτων μπορεί να προσφέρει περιβαλλοντικά και αναπτυξιακά οφέλη. Αυτή η διαδικασία συνεισφέρει στη μείωση της χρήσης μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η ενεργειακή αξιοποίηση των υπολειμμάτων ανακύκλωσης είναι σε κάθε περίπτωση προτιμότερη από την υγειονομική ταφή, καθώς περιορίζει την ποσότητα που καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής, πολλοί από τους οποίους βρίσκονται κοντά στον κορεσμό.

7. Προτυποποίηση Αποβλήτων, Προϊόντων Ανακύκλωσης και Διεργασιών

Η έλλειψη προτύπων στη βιομηχανία ανακύκλωσης προκαλεί αθέμιτο ανταγωνισμό και στρεβλώσεις στην αγορά. Η εφαρμογή ευρωπαϊκών προτύπων για τις διαδικασίες επεξεργασίας, ανακύκλωσης και τα προϊόντα που προκύπτουν από αυτές, μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα των ανακυκλωμένων προϊόντων, μειώνοντας τις στρεβλώσεις και ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών. Προτείνεται η πλήρης εναρμόνιση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα για την αξιοποίηση δευτερογενών υλικών και η δημιουργία μηχανισμών ελέγχου για τη διασφάλιση της εφαρμογής της νομοθεσίας.

8. Απλοποίηση Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης

Η απλοποίηση των διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης είναι απαραίτητη για την ενίσχυση των επενδύσεων στον τομέα της κυκλικής οικονομίας. Η υιοθέτηση προδιαγραφών και προτύπων, η εφαρμογή καταχώρισης αντί για έκδοση άδειας και η χρήση ηλεκτρονικών συστημάτων για τη διαδικασία αδειοδότησης με απαρέγκλιτες προθεσμίες για όλες τις γνωμοδοτούσες αρχές, θα μπορούσαν να επιταχύνουν την εγκατάσταση και λειτουργία δραστηριοτήτων που συνάδουν με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας και την προσέλκυση επενδύσεων στον τομέα αυτό. Επιπρόσθετα, η χρήση πιστοποιημένων ιδιωτών σε επιμέρους στάδια ελέγχου της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, με συγκεκριμένες αρμοδιότητες, ευθύνες αλλά και κυρώσεις θα επιταχύνει τις διαδικασίες αδειοδότησης αποφορτίζοντας υποστελεχωμένες υπηρεσίες του Δημοσίου.

9. Εκπαίδευση και Ενημέρωση

Η εκπαίδευση των πολιτών, των επαγγελματιών και των δημόσιων λειτουργών για την εφαρμογή στην πράξη των αρχών της κυκλικής οικονομίας είναι κρίσιμη για την επιτυχία των παραπάνω προτάσεων. Η ευαισθητοποίηση για τη μείωση των αποβλήτων, την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση μπορεί να δημιουργήσει μια κουλτούρα κυκλικής οικονομίας σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.

10. Κινητοποίηση του Ιδιωτικού Τομέα

Η ενίσχυση των συνεργειών μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, καθώς και η ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρηματικών μοντέλων κυκλικής οικονομίας, είναι απαραίτητη για τη βιωσιμότητα της κυκλικής οικονομίας στην Ελλάδα. Η οικονομική στήριξη και η διευκόλυνση των επιχειρήσεων που επενδύουν στην κυκλική οικονομία, μέσω φορολογικών κινήτρων ή άλλων μηχανισμών, μπορεί να επιταχύνει την ανάπτυξή της.

Οι παραπάνω προτάσεις του ΣΕΠΑΝ συνθέτουν μια ολοκληρωμένη στρατηγική για τη μετάβαση της χώρας σε μια κυκλική οικονομία, δημιουργώντας χειροπιαστά οφέλη για την ανάπτυξη, την απασχόληση, το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία.

Η κ. Λένα Μπέλση είναι πρόεδρος του ΣΕΠΑΝ