Εχει χαζέψει ο κόσμος;
Υπάρχει μια θεωρία συνωμοσίας την οποία νομίζω ότι την πιστεύω μόνο εγώ. Είναι η εξής: Η πανδημία της COVID-19 έκανε όλη την ανθρωπότητα πιο χαζή. Ολόκληρο το είδος μας πέρασε την αρρώστια, η οποία τεκμηριωμένα προκαλεί ένα χάος σε ό,τι ιστό του σώματος συναντήσει – και στον εγκέφαλο. Υπάρχουν μελέτες που επιβεβαιώνουν πως η νόσηση […]
Υπάρχει μια θεωρία συνομωσίας την οποία νομίζω ότι την πιστεύω μόνο εγώ. Είναι η εξής: η πανδημία της Covid έκανε όλη την ανθρωπότητα πιο χαζή. Ολόκληρο το είδος μας πέρασε την αρρώστια, η οποία τεκμηριωμένα προκαλεί ένα χάος σε ό,τι ιστό του σώματος συναντήσει -και στον εγκέφαλο. Υπάρχουν μελέτες που επιβεβαιώνουν πως η νόσηση προκαλεί απώλεια από 3 ως 9 μονάδες στο IQ του ασθενή, ανάλογα με το πόσο βαριά την πέρασε. Οπότε εγώ πιστεύω αυτό: πέραν όλων των άλλων που πάθαμε, χαζέψαμε. Όχι πολύ. Όχι σε βαθμό που στην καθημερινή μας ζωή να καταλαβαίνουμε μεγάλη διαφορά (εκτός από τους ασθενείς με long Covid, κάποιοι εκ των οποίων έχουν αυτή τη σχεδόν μόνιμη “θολούρα”). Αλλά σε βαθμό που, σε επίπεδο ανθρώπινου πολιτισμού, έχει φτάσει να έχει οφθαλμοφανείς συνέπειες. Θέλω να πω, πήγαν και ψήφισαν Τραμπ.
Τις προάλλες ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα του νέου κύματος της PIAAC, της έρευνας δεξιοτήτων που κάνει ο ΟΟΣΑ σε ενήλικες από όλο τον κόσμο. Η έρευνα αυτή στο τρέχον κύμα της έχει διεξαχθεί σε 31 χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου. 160.000 άνθρωποι ηλικίας από 16 μέχρι 65 ετών συμμετείχαν, απαντώντας σε ερωτήσεις που δοκίμαζαν την ικανότητά τους να κατανοούν απλά κείμενα και να λύνουν απλά μαθηματικά και λογικά προβλήματα. Εδώ πρέπει να πούμε ότι αυτές οι έρευνες δεν είναι τεστ γνώσεων ή νοημοσύνης. Είναι προσεκτικά σχεδιασμένες για να εξετάζουν αν οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται κάποιες βασικές έννοιες και μπορούν να χρησιμοποιήσουν κάποια υποτυπώδη εργαλεία μαθηματικών και λογικής. Ο σκοπός είναι να αξιολογηθεί αν οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους και να αντιμετωπίζουν τις βασικές προκλήσεις της σύγχρονης ζωής. Αξίζει να ρίξετε μια ματιά σε ενδεικτικές ερωτήσεις από τέτοιες έρευνες. Θα διαπιστώσετε ότι, πράγματι, ο σύγχρονος άνθρωπος, που πληρώνει λογαριασμούς, παίρνει οικονομικές αποφάσεις για το νοικοκυριό του, μεγαλώνει παιδιά και οδηγεί στο δρόμο πρέπει να μπορεί να τις απαντήσει.
Τα αποτελέσματα δεν είναι καλά.
Όπως αποδεικνύεται, σχεδόν 1 στους 5 ενήλικες σε μερικές από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου έχουν επίπεδο κατανόησης κειμένου και γνώσεων μαθηματικών χαμηλότερο από το επίπεδο που έχουν τα παιδιά στην έκτη δημοτικού. Βεβαίως, δεν τα πάνε όλες οι χώρες το ίδιο άσχημα. Η πλειοψηφία των ενηλίκων στη Φινλανδία, την Ολλανδία, τη Νορβηγία ή την Ιαπωνία έχουν ικανοποιητικά επίπεδα δεξιοτήτων. Μόλις το 8% των Ιαπώνων είναι στα κατώτατα επίπεδα των δεξιοτήτων, δηλαδή δεν μπορούν να ανταποκριθούν ούτε στα βασικά. Αντίθετα, στην Πορτογαλία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 30%. Στη Χιλή αγγίζει το 50%. Και οι διαφορές σε κάποιες περιπτώσεις είναι κραυγαλέες. Οι απόφοιτοι λυκείου από τη Φινλανδία πετυχαίνουν καλύτερες επιδόσεις από τους αποφοίτους πανεπιστημίου 19 χωρών (από τις 31).
Αυτό, ως φαινόμενο, έχει συνέπειες. Η έρευνα, εκτός από τα τεστ, ρωτάει κι άλλα πράγματα. Διαπιστώνεται πως οι άνθρωποι που τα πηγαίνουν χειρότερα σε αυτά τα τεστ, αυτοί που έχουν χειρότερες δεξιότητες, δηλαδή, και ζορίζονται να ανταποκριθούν στις ανάγκες της σύγχρονης ζωής, εργάζονται σε μικρότερα ποσοστά, βγάζουν λιγότερα λεφτά, δηλώνουν μικρότερα ποσοστά ικανοποίησης από τη ζωή και έχουν χειρότερη υγεία.
Το ακόμα πιο σημαντικό όμως από την ανακοίνωση των φετινών αποτελεσμάτων είναι άλλο. Η PIAAC διεξάγεται κάθε περίπου δέκα χρόνια. Και, όπως αποδεικνύεται, στις περισσότερες από τις χώρες που συμμετέχουν, στη δεκαετία που μεσολάβησε οι επιδόσεις των ενηλίκων χειροτέρεψαν. Σε σχεδόν τις μισές χώρες χειροτέρεψαν οι επιδόσεις τους στα μαθηματικά, στις 23 από τις 31 χειροτέρεψαν στην κατανόηση κειμένου. Σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Ιταλία και το Ισραήλ, οι συμμετέχοντες χειροτέρεψαν αισθητά και στα δύο. Αυτό είναι ένα περίεργο και ελαφρώς αναπάντεχο εύρημα. Παγκοσμίως το ποσοστό των ανθρώπων που παίρνουν πτυχίο αυξάνεται, ο χρόνος που οι άνθρωποι περνούν μέσα σε κάθε είδους εκπαιδευτική διαδικασία, επίσης. Επιπλέον, ο κόσμος υποτίθεται ότι εξοικειώνεται με την τεχνολογία -μέσα σε αυτή τη δεκαετία το ποσοστό των χρηστών του ίντερνετ σε αυτές τις χώρες εκτοξεύτηκε από το 76% στο 93%.
Τι συμβαίνει; Τι φαινόμενο είναι αυτό; Υποτίθεται ότι η βελτίωση των γνώσεων, των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων από γενιά σε γενιά ήταν κάτι το νομοτελειακό. Και τώρα βλέπουμε μια αναπάντεχη αναστροφή. Δεν είναι μόνο η PIAAC που το τεκμηριώνει. Καθηγητές πανεπιστημίων επισημαίνουν ότι πρόσφατες φουρνιές φοιτητών δυσκολεύονται πολύ να διαβάσουν βιβλία ή μεγάλα κείμενα. Έρευνες υποδεικνύουν ότι οι ψηφιακές δεξιότητες των νεότερων γενεών υπολείπονται των αμέσως προηγούμενων: η γενιά που είναι δεύτερη πιο ευάλωτη σε online απάτες μετά τους boomers, λέει, είναι η Gen Z. Η γενιά του ΤικΤοκ.
Ποια είναι η εξήγηση; Το ότι γερνάει ο πληθυσμός είναι, λέει, μια ερμηνεία. Στις περισσότερες από αυτές τις ανεπτυγμένες χώρες σήμερα υπάρχουν αριθμητικά λιγότεροι καταρτισμένοι νέοι στις παραγωγικές ηλικίες από ό,τι πριν από 10 χρόνια. Κι όσο περνάν τα χρόνια, οι δεξιότητες αυτού του τύπου αμβλύνονται. Αλλά αυτό δεν μπορεί να εξηγήσει όλη αυτή τη διαφορά. Μια άλλη εξήγηση είναι το ότι οι άνθρωποι διαβάζουν λιγότερο και, κυρίως, διαβάζουν λιγότερο μεγάλα κείμενα. Τα τελευταία δέκα χρόνια ο χρόνος που οι αμερικανοί περνούν διαβάζοντας βιβλία μειώθηκε κατά 18%. Μπορεί, λέω εγώ, μια άλλη εξήγηση να είναι η Covid.
Η Ελλάδα δεν έχει συμμετάσχει ακόμα στη φετινή PIAAC. Οπότε δεν ξέρουμε αν και στη δική μας χώρα ο κόσμος χάνει δεξιότητες. Όπως είχαμε γράψει και στο παρελθόν, τα αποτελέσματα την προηγούμενη φορά που συμμετείχε, ήταν αποκαρδιωτικά. Ο πήχης ήταν ήδη χαμηλά. Ακόμα και ανάμεσα στους νέους απόφοιτους πανεπιστημίων, τους πτυχιούχους κάτω των 34 ετών, η έρευνα είχε βρει πως 1 στους 5 είναι λειτουργικά αναλφάβητοι. Δεν είχαμε και πολλές δεξιότητες, για να τις χάσουμε. Μήπως είμαστε λίγο καλύτερα τώρα; Υπάρχει κάποια βελτίωση; Είμαστε στο σωστό δρόμο;
Αν κοιτάξουμε την Πορτογαλία, που συμμετείχε για πρώτη φορά στη φετινή έρευνα και, κατά κανόνα, μας ξεπερνάει στα πάντα (στην PISA, στην έξοδο από μνημόνια, στους περισσότερους οικονομικούς δείκτες) δεν βλέπω λόγο να είμαστε αισιόδοξοι. Οι Πορτογάλοι βγαίνουν προτελευταίοι ανάμεσα στις 31 χώρες της PIAAC. Το 42% του πληθυσμού εκείνης της χώρας (που, επαναλαμβάνω, τα πηγαίνει καλύτερα από τη δικιά μας) δεν μπορεί να διαβάσει ένα εκτενές κείμενο, όπως για παράδειγμα οποιοδήποτε άρθρο μιας εφημερίδας σαν αυτή, και να καταλάβει τι λέει. Το 40% των Πορτογάλων δεν μπορούν να κάνουν μαθηματικούς υπολογισμούς που να περιλαμβάνουν περισσότερα από ένα απλό βήμα. 1 στους 3 είναι στο κατώτατο επίπεδο και στα τρία θέματα που εξέτασε η PIAAC, λειτουργικά ανίκανοι να ανταποκριθούν στις ανάγκες του σύγχρονου κόσμου.
Η Ελλάδα θα πρέπει να συμμετάσχει στην έρευνα το συντομότερο δυνατό. Το ότι υπάρχει πρόβλημα με τις δεξιότητες των Ελληνίδων και των Ελλήνων και με το ανθρώπινο δυναμικό στη χώρα το ξέρουμε. Είναι δεδομένο. Πρέπει οπωσδήποτε να διαπιστώσουμε και το μέγεθός του. Όχι τίποτε άλλο: εδώ περάσαμε και κάπως βαριά την πανδημία. Θα είναι καλό να μετρήσουμε τις συνέπειες.
