Φάκελος ενδοσχολική βία και bullying στην Ελλάδα – Τι λένε οι ειδικοί

Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός (bullying) αποτελούν φαινόμενα που έχουν αυξηθεί ανησυχητικά τα τελευταία χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο,

​

Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός (bullying) αποτελούν φαινόμενα που έχουν αυξηθεί ανησυχητικά τα τελευταία χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο, με την Ελλάδα να μην αποτελεί εξαίρεση. Η βία στα σχολεία επηρεάζει όχι μόνο τους μαθητές, αλλά και ολόκληρη την εκπαιδευτική κοινότητα, δημιουργώντας ένα κλίμα ανασφάλειας και άγχους. Στο πλαίσιο αυτό, έχουν πραγματοποιηθεί διάφορες επιστημονικές έρευνες από φορείς όπως το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο, για την ανάλυση των αιτιών και των συνεπειών του εκφοβισμού, καθώς και την ανάπτυξη στρατηγικών αντιμετώπισης.

Τι είναι ο εκφοβισμός και η ενδοσχολική νία;

Η ενδοσχολική βία αναφέρεται σε οποιαδήποτε μορφή επιθετικότητας, φυσικής ή ψυχολογικής, που εκδηλώνεται στο σχολικό περιβάλλον, και μπορεί να περιλαμβάνει τον εκφοβισμό (bullying), τις φραστικές επιθέσεις, τις σωματικές βλάβες, αλλά και τη διάδοση κακόβουλων φημών. Σύμφωνα με έρευνες, η ενδοσχολική βία είναι συνήθως επαναλαμβανόμενη και έχει ως στόχο την υπονόμευση της αυτοεκτίμησης του θύματος.

Ο εκφοβισμός, από την άλλη, αφορά στην εσκεμμένη, επαναλαμβανόμενη επιθετική συμπεριφορά που εκδηλώνεται από έναν ή περισσότερους μαθητές προς έναν άλλον μαθητή με στόχο την εξουσία και τον έλεγχο.

Η ενδοσχολική βία έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, προκαλώντας ανησυχία σε γονείς, εκπαιδευτικούς και ειδικούς. Η παιδοψυχολόγος Αντιγόνη Γινοποπούλου, στο Newpost μίλησε πρόσφατα για το φαινόμενο αυτό, αναδεικνύοντας τις αιτίες που κρύβονται πίσω από τη διόγκωσή του, αλλά και προτείνοντας λύσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος.

Το φαινόμενο έχει γιγαντωθεί, καθώς δεν υπάρχει κανένας έλεγχος. Πολλά παιδιά μεγαλώνουν με ένα κινητό στο χέρι, το οποίο έγινε η ‘νταντά’ τους από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής τους”. Αυτή η συνεχής έκθεση στην τεχνολογία έχει επηρεάσει την ψυχοσύνθεση των παιδιών και των εφήβων, επηρεάζοντας τις αντιλήψεις και τη συμπεριφορά τους.

Η παιδοψυχολόγος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι τα παιδιά αντλούν πρότυπα από το διαδίκτυο και τα κοινωνικά μέσα, γεγονός που ενισχύει την αποστασιοποίησή τους από τις παραδοσιακές αξίες και αρχές. “Όταν ρωτάς έναν μαθητή δημοτικού τι θέλει να γίνει όταν μεγαλώσει, συνήθως σου απαντά ‘YouTuber’, για να βγάζει χρήματα. Αυτά είναι τα λάθος πρότυπα”, τονίζει η κ. Γινοποπούλου, υπογραμμίζοντας την επιρροή της τεχνολογίας και του διαδικτύου στην αντίληψη των παιδιών για την επιτυχία και την κοινωνική αποδοχή.

Μετάβαση από τους αυστηρούς κανόνες στην έλλειψη ελέγχου

Οι προηγούμενες γενιές μεγάλωσαν με αυστηρούς κανόνες και σαφή όρια, κάτι που φαίνεται να έχει χαθεί στη σημερινή εποχή. “Οι παλαιότερες γενιές είχαν αυστηρούς κανόνες. Τώρα δεν υπάρχει κανένας έλεγχος. Περάσαμε στο άλλο άκρο”, επισημαίνει η κ. Γινοποπούλου, αναφερόμενη στη μεταστροφή της κοινωνίας και της εκπαιδευτικής πολιτικής.

Η παιδοψυχολόγος προειδοποιεί ότι αυτή η έλλειψη ορίων έχει οδηγήσει σε αύξηση των προβλημάτων συμπεριφοράς στα παιδιά, τα οποία συχνά δεν γνωρίζουν πώς να διαχειριστούν τις συναισθηματικές και κοινωνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους.

Η ανάγκη για εκπαίδευση από την προσχολική ηλικία

Η κ. Γινοποπούλου υποστηρίζει ότι η εκπαίδευση σχετικά με τη διαχείριση της βίας και την κατανόηση της διαφορετικότητας πρέπει να ξεκινά από την προσχολική ηλικία. “Από το νηπιαγωγείο πρέπει να ξεκινήσει η εκπαίδευση. Να δημιουργήσουμε ομάδες, να μάθουμε τι σημαίνει διαφορετικότητα, ποιο είναι το καλό και ποιο το κακό. Να διδάξουμε στα παιδιά ποια είναι τα δικαιώματά τους και πώς πρέπει να αντιδρούν όταν αντιμετωπίζουν περιστατικά βίας”, εξηγεί.

Η εκπαίδευση αυτή μπορεί να επιτευχθεί μέσα από διάφορες μεθόδους, όπως η χρήση παραμυθιών και άλλων διδακτικών μέσων, τα οποία συμβάλλουν στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της συνείδησης των παιδιών. Μέσα από αυτές τις μεθόδους, τα παιδιά θα μπορούν να αναπτύξουν μια υγιή αντίληψη για το τι σημαίνει σεβασμός, ανοχή και συνεργασία.

Τα νέα μέτρα για τα κινητά στα σχολεία και οι αντιδράσεις των παιδιών

Αναφερόμενη στα νέα μέτρα που αφορούν την απαγόρευση της χρήσης κινητών στα σχολεία, η κ. Γινοποπούλου εξηγεί ότι “οποιοδήποτε νέο μέτρο προκαλεί αντιδράσεις”. Τα παιδιά έχουν συνηθίσει να χρησιμοποιούν τα κινητά τους συνεχώς, γι’ αυτό και αντιδρούν όταν τους ζητείται να τα βάλουν στην τσάντα τους κατά τη διάρκεια του μαθήματος. “Μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για εφήβους, οι οποίοι έχουν μάθει να εξαρτώνται από την τεχνολογία”, προσθέτει.

Παρά τις αντιδράσεις, η παιδοψυχολόγος πιστεύει ότι η απαγόρευση της χρήσης κινητών μπορεί να συμβάλει στη μείωση της διάσπασης προσοχής και στη βελτίωση της συμπεριφοράς των παιδιών, εφόσον συνοδευτεί από την κατάλληλη ενημέρωση και εκπαίδευση σχετικά με τη σωστή χρήση της τεχνολογίας.

Τα συμπτώματα της επιθετικής συμπεριφοράς στους μαθητές

Ένα άλλο ζήτημα που θίγει η κ. Γινοποπούλου είναι η αναγνώριση των συμπτωμάτων επιθετικής συμπεριφοράς στα παιδιά. “Τα παιδιά που ρέπουν προς τη βία συχνά εμφανίζουν νεύρα, αλλαγή συμπεριφοράς, επιθετικότητα και έντονη αντίδραση σε οτιδήποτε τους αντιτίθεται”, εξηγεί. Αυτές οι αλλαγές στη συμπεριφορά μπορεί να αποτελούν σημάδια ότι το παιδί δυσκολεύεται να διαχειριστεί τα συναισθήματά του ή αντιμετωπίζει προκλήσεις στην κοινωνική του αλληλεπίδραση.

Η έγκαιρη αναγνώριση αυτών των συμπτωμάτων από γονείς και εκπαιδευτικούς είναι κρίσιμη για την πρόληψη της βίας και την παροχή της απαραίτητης υποστήριξης στο παιδί. “Η πρόληψη είναι το κλειδί”, υπογραμμίζει η κ. Γινοποπούλου, προτείνοντας τη στενή συνεργασία μεταξύ σχολείου, οικογένειας και ειδικών για την αντιμετώπιση του φαινομένου.

Αίτια του Εκφοβισμού και της Ενδοσχολικής Βίας

Η έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) αναδεικνύει ότι τα αίτια της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού είναι πολλαπλά και πολυδιάστατα, εμπλέκοντας τόσο ατομικούς όσο και κοινωνικούς παράγοντες. Μερικά από τα κύρια αίτια περιλαμβάνουν:

Οικογενειακό περιβάλλον: Οι μαθητές που προέρχονται από οικογένειες με υψηλά επίπεδα σύγκρουσης ή έλλειψης υποστήριξης είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν επιθετικές συμπεριφορές.
Κοινωνικοοικονομικές ανισότητες: Οι ανισότητες μεταξύ μαθητών σε όρους κοινωνικοοικονομικής κατάστασης μπορούν να οδηγήσουν σε ζήλια, ανταγωνισμό και, κατά συνέπεια, βίαιες συμπεριφορές.
Ελλιπής επίβλεψη στο σχολείο: Η απουσία κατάλληλης επίβλεψης από το προσωπικό των σχολείων διευκολύνει την εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών.
Ψυχολογικά χαρακτηριστικά: Μαθητές με χαμηλή αυτοεκτίμηση ή προβλήματα αυτοελέγχου είναι πιθανότερο να υιοθετήσουν βίαιες συμπεριφορές.

Συμπτώματα και Επιπτώσεις στα Θύματα του Εκφοβισμού

Η ενδοσχολική βία έχει σοβαρές ψυχολογικές, κοινωνικές και εκπαιδευτικές επιπτώσεις στα θύματα, επηρεάζοντας τη συνολική τους ανάπτυξη. Σύμφωνα με έρευνα του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τα κύρια συμπτώματα που παρατηρούνται σε μαθητές που έχουν υποστεί εκφοβισμό περιλαμβάνουν:

Ψυχολογικά συμπτώματα: Αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση και απομόνωση από την ομάδα συνομηλίκων.
Ακαδημαϊκές επιπτώσεις: Μειωμένη ακαδημαϊκή επίδοση, απουσίες και σε ακραίες περιπτώσεις, διακοπή της σχολικής φοίτησης.
Κοινωνική συμπεριφορά: Αποφυγή κοινωνικών επαφών, απόσυρση από εξωσχολικές δραστηριότητες και αδυναμία διαχείρισης διαπροσωπικών σχέσεων.

Πίνακας: Συμπτώματα Εκφοβισμού και Επιπτώσεις

Συμπτώματα Εκφοβισμού
Επιπτώσεις στα Θύματα
Ψυχολογικά (άγχος, κατάθλιψη, απομόνωση)
Χαμηλή αυτοεκτίμηση, ψυχικές διαταραχές
Ακαδημαϊκά (μειωμένη επίδοση, απουσίες)
Εγκατάλειψη σχολείου, κακή απόδοση
Κοινωνική συμπεριφορά (αποφυγή επαφών)
Απομόνωση, δυσκολίες στις σχέσεις

Στρατηγικές Αντιμετώπισης του Εκφοβισμού και της Ενδοσχολικής Βίας

Η αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας απαιτεί συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών, γονέων και μαθητών. Το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο έχει ενσωματώσει στρατηγικές πρόληψης και παρέμβασης, που περιλαμβάνουν:

Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση: Διοργάνωση σεμιναρίων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τους μαθητές σχετικά με τις συνέπειες του εκφοβισμού και τη σημασία της ενσυναίσθησης.
Δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος: Ενίσχυση της επιτήρησης στους σχολικούς χώρους και διαμόρφωση ενός φιλικού σχολικού κλίματος όπου οι μαθητές μπορούν να εκφράσουν τις ανησυχίες τους.
Συμβουλευτική υποστήριξη: Παροχή ψυχολογικής στήριξης από ειδικούς ψυχολόγους σε θύματα και θύτες, με στόχο την εξομάλυνση των ενδοσχολικών σχέσεων.
Συνεργασία με την οικογένεια: Η ενεργός συμμετοχή των γονέων σε δράσεις ενημέρωσης και υποστήριξης είναι κρίσιμη για την επιτυχή αντιμετώπιση του φαινομένου.

Πίνακας: Στρατηγικές Αντιμετώπισης Εκφοβισμού

Στρατηγική
Περιγραφή
Εκπαίδευση και Ευαισθητοποίηση
Σεμινάρια και προγράμματα για την ενίσχυση της ενσυναίσθησης
Δημιουργία Ασφαλούς Περιβάλλοντος
Ενίσχυση επιτήρησης και δημιουργία φιλικού σχολικού κλίματος
Συμβουλευτική Υποστήριξη
Παροχή ψυχολογικής στήριξης από ειδικούς ψυχολόγους
Συνεργασία με Οικογένεια
Ενεργή συμμετοχή γονέων σε δράσεις ενημέρωσης

Τα ευρήματα της έρευνας του ΚΕΠΕ

Σύμφωνα με την έρευνα, του ΚΕΠΕ,  για το σχολικό έτος 2022-2023, το 32,4% των παιδιών στην Ελλάδα έχει βιώσει σχολικό εκφοβισμό. Το ποσοστό αυτό είναι ανησυχητικά υψηλό σε περιοχές όπως η Πελοπόννησος, η Ανατολική Μακεδονία και η Θράκη, με ποσοστά 48,8% και 42,1% αντίστοιχα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύνδεση του σχολικού εκφοβισμού με την παιδική φτώχεια. Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες είναι πιο ευάλωτα στο να γίνουν θύματα εκφοβισμού. Τα ευρήματα δείχνουν πως οι υλικές στερήσεις όπως η έλλειψη θέρμανσης, η ανεπαρκής διατροφή, και οι μακρές διακοπές ηλεκτροδότησης στο σπίτι, αυξάνουν τον κίνδυνο εκφοβισμού. Τα παιδιά που ζουν σε μονογονεϊκές οικογένειες, κυρίως με τη μητέρα, καθώς και τα παιδιά που προέρχονται από εθνοτικές μειονότητες, εμφανίζονται να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο θυματοποίησης.

Επιπλέον, η έρευνα αποκαλύπτει ότι οι προσπάθειες του εκπαιδευτικού συστήματος να αντιμετωπίσει το φαινόμενο είναι ανεπαρκείς. Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν σχολικό εκφοβισμό δηλώνουν απογοητευμένα από τις εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, καθώς δεν δίνουν την απαραίτητη έμφαση στην προώθηση της ηθικής παιδείας και της πρόληψης του εκφοβισμού.

Ποσοστό παιδιών κάτω από το κατώφλι στον δείκτη «Συμμαθητές – Εκφοβισμός» ανά περιφέρεια, για το σχολικό έτος 2022-2023
Περιφέρεια
Συμμαθητές – Εκφοβισμός (2022-2023)
Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης
42.105
Κεντρικής Μακεδονίας
41.804
Δυτικής Μακεδονίας
31.080
Ήπειρος
30.178
Θεσσαλία
31.193
Δυτικής Ελλάδας
30.178
Στερεάς Ελλάδας
32.857
Πελοπόννησος
33.184
Αττική
30.178
Νότιο Αιγαίο
40.105
Ιόνια Νησιά
42.857
Βόρειο Αιγαίο
33.333
Κρήτη
39.280
Σύνολο
34.176

Η Ελλάδα, μέσω συνεργασιών με την Ευρωπαϊκή Ένωση, συμμετέχει σε πανευρωπαϊκά προγράμματα που εξετάζουν την ενδοσχολική βία και τον εκφοβισμό. Έρευνες από ευρωπαϊκά πανεπιστήμια έχουν προσφέρει πολύτιμα δεδομένα σχετικά με τις πρακτικές πρόληψης και την επιτυχία των στρατηγικών παρέμβασης.

Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι χώρες που εφαρμόζουν ολιστικές στρατηγικές κατά του εκφοβισμού, με συνεργασία σχολείων, οικογενειών και κοινωνικών φορέων, έχουν καταφέρει να μειώσουν τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας.

Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός είναι φαινόμενα που απαιτούν άμεση και συντονισμένη δράση από την εκπαιδευτική κοινότητα, την οικογένεια και την κοινωνία. Οι επιστημονικές έρευνες από το ΕΚΚΕ, το Πανεπιστήμιο Αθηνών και άλλους φορείς προσφέρουν κατευθυντήριες γραμμές για την πρόληψη και την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων, αλλά χρειάζεται συνεχής ευαισθητοποίηση και παρακολούθηση για τη διασφάλιση ενός ασφαλούς σχολικού περιβάλλοντος.

bullingενδοσχολική βία