Γ.Ατσαλάκης:O κόσμος στο Σταυροδρόμι Γεωστρατηγικών εξελίξεων(1ο)-Γεωοικονομία
Από το 2024 και μετά έρχονται τεκτονικές αλλαγές στον κόσμο.Τι πρέπει να προσέξουμε και πώς η ιστορία μας διδάσκει;Η γεωοικονομία.
Η σημασία της Γεωγραφίας
Η προσέγγιση ενός ολοκληρωμένου τρόπου θεώρησης του κόσμου μέσα από το πρίσμα της γεωγραφίας υπογραμμίζει την κρίσιμη σημασία του γεωγραφικού χώρου, ως καθοριστικού παράγοντα για την κατανόηση των κοινωνικών δομών, της πολιτικής, της οικονομίας , της στρατιωτικής δύναμης, της τεχνολογίας και του πολιτισμού. Η γεωγραφική θέση ενός τόπου διαμορφώνει τις δυνατότητες και τους περιορισμούς (γεωοικονομία) , επηρεάζοντας τα είδη των κοινοτήτων που αναπτύσσονται, είτε είναι μικρά χωριά, είτε είναι νησιά, είτε είναι μεγάλα έθνη-κράτη.
Οι διαστάσεις της γεωγραφίας περιλαμβάνουν στοιχεία όπως η οικονομία, που είναι απαραίτητη για την επιβίωση των ανθρώπων, η πολιτική για την εσωτερική οργάνωση της κοινωνίας, ο στρατός για την άμυνα και τον πόλεμο, η τεχνολογία για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτει η φύση, και ο πολιτισμός που καθορίζει τα πάντα, από την κοινωνική συνοχή έως την αισθητική αντίληψη.
Η δυναμική μεταξύ των περιορισμών του γεωγραφικού τόπου, της αλληλεπίδρασης των διαφόρων συστημάτων και των γύρω κοινοτήτων δημιουργεί ένα περίπλοκο γεωπολιτικό τοπίο. Η ισχύς, οι φόβοι και οι επιθυμίες των γειτονικών κοινοτήτων συνθέτουν ένα περιβάλλον αλληλεξάρτησης και ανταγωνισμού, το οποίο επηρεάζει τις πολιτικές και τις στρατηγικές επιβίωσης κάθε κοινότητας ή έθνους. Π.χ. ιστορικά οι αυτοκρατορίες που μπορέσαν να κρατήσουν τα στενά του Ελλήσποντου και του Βοσπόρου για μακρό χρονικό διάστημα, έπρεπε να είχαν τον έλεγχο των εξής στρατηγικών σημείων:
1) Μαύρη Θάλασσα,
2) Αιγαίο Πελάγος,
3) πέρασμα Darial στην Γεωργία,
4) πέρασμα Derbent στο Αζερμπαϊτζάν,
5) Bessarabian Gap μια στενή, επίπεδη περιοχή ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα και τα Καρπάθια Όρη,
6) Iron Gates, ένα στενό φαράγγι λαξευμένο από τον ποταμό Δούναβη ανάμεσα στα Καρπάθια και τα Βαλκάνια,
7) Κύπρος,
8) περιοχές της Ανατολίας, δηλαδή τις Κουρδικές περιοχές της σημερινής Τουρκίας, της Συρίας και του Ιράκ, και
9) περιοχή της σημερινής ευρωπαϊκής Τουρκίας (Κωνσταντινούπολη). Μόνο την τελευταία ελέγχει σήμερα η Τουρκία, αν και αυτήν την είχε χάσει το 1922.
Αυτές οι αλληλεπιδράσεις και οι γεωγραφικοί περιορισμοί οδηγούν στη δημιουργία ιστορικών παρακαταθηκών και περιορισμών, προκαλώντας τη διαμόρφωση μοναδικών ταυτοτήτων και πολιτισμών, καθώς και την ανάπτυξη ειδικών συστημάτων οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης. Εν τέλει, η γεωοικονομική προσέγγιση μας υπενθυμίζει ότι οι ανθρώπινες κοινότητες δεν είναι απλώς παρατηρητές του ιστορικού τους περιβάλλοντος αλλά ενεργοί συμμετέχοντες στη διαμόρφωση του γεωγραφικού και ιστορικού τοπίου, αντλώντας από τους περιορισμούς και τις δυνατότητες που τους παρέχει η γεωγραφία.
Οι χώρες χρειάζονται την οικονομία για να ζουν και χρειάζονται ασφάλεια για να επιβιώνουν.
Η σημασία των προβλέψεων
Ο Μεγάλος φιλόσοφος Αριστοτέλης είχε πει ότι «το σχεδιάζειν και το προοράν αποτελούν βασικά στοιχεία διαχωρισμού μεταξύ των ελεύθερων ανθρώπων και των φύσει δούλων», δηλαδή, όποιος δεν σχεδιάζει και δεν προβλέπει θα χάσει την ελευθερία του και θα καταντήσει δούλος.
Ο Ηράκλειτος πριν 2500 χρόνια είχε πει την περίφημη φράση «τα πάντα ρέουν» δηλαδή τα πάντα αλλάζουν. Οι αλλαγές στις κοινωνίες και στις οικονομίες επέρχονται εξαιτίας των αλλαγών στις τεχνολογίες.
Εάν θέλουμε να προβλέψουμε πως θα εξελιχθούν οι κοινωνίες, μας θα πρέπει να προβλέψουμε ποιες τεχνολογίες θα εμφανιστούν στο μέλλον πώς θα διαχυθούν και τι ευκαιρίες και απειλές θα δημιουργήσουν.
Η σωστή και έγκαιρη πρόβλεψη των νεών τεχνολογιών είναι η απαραίτητη διαδικασία για την προσαρμογή των κοινωνικό-οικονομικών συστημάτων στις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις, και η συνέχιση της ευημερίας των λαών. Η μη έγκαιρη προσαρμογή συνεπάγεται την πτώση της ευημερίας και του επιπέδου διαβίωσης.
Δυο πράγματα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη:
Το πρώτο: Ποια μέρη του κόσμου μπορούν να αλλάξουν σημαντικά την παγκόσμια πραγματικότητα.
Το δεύτερο: Ποια είναι η πρόβλεψη για το πιθανό αποτέλεσμα της αλλαγής.
Το παγκόσμιο γεωοικονομικό περιβάλλον
Μια σημαντική δύναμη που οδηγεί σε αλλαγές στο σύγχρονο διεθνές σκηνικό είναι η γεωοικονομία, η οποία σήμερα ενισχύει την πόλωση στις παγκόσμιες σχέσεις. Η κινητήρια αυτή δύναμη αναδεικνύεται καθώς στην παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα εισέρχεται και η Ασία, οδηγώντας σε μετασχηματισμούς τα εδραιωμένα οικονομικά συστήματα υπό το πρίσμα των παγκόσμιων αλλαγών. Αυτή η μεταβαλλόμενη γεωοικονομική τοποθέτηση προκαλεί παγκόσμια αποσύνδεση μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, ενώ ταυτόχρονα ασκεί πίεση στα πιο ευάλωτα κράτη να επιλέξουν στρατόπεδο σε μια ολοένα πιο διχασμένη παγκόσμια σκηνή. Περαιτέρω δημιουργεί πολλούς οικονομικούς πόλους που δεν έχουν τις προϋποθέσεις να διατηρήσουν την σταθερότητα στις περιοχές τους.
Η παγκόσμια γεωοικονομική τάξη βρίσκεται σε μια φάση σημαντικής μετάβασης, όπου διάφοροι παράγοντες συνθέτουν ένα πολύπλοκο και δυναμικό περιβάλλον. Η Κίνα, επιδιώκοντας να ενισχύσει την αυτονομία της σε κρίσιμους τομείς, στοχεύει στη δημιουργία μιας οικονομικά αυτάρκους και τεχνολογικά προηγμένης κοινωνίας. Κάτι παρόμοιο προσπάθησε και η Ιαπωνία αλλά μετά το 1990 δεν μπορεί να αναπτυχθεί περαιτέρω. Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία βρίσκεται σε μια κατάσταση αυξημένης απομόνωσης από την πλειοψηφία των Δυτικών συμμαχικών κρατών, εν μέσω τρεχουσών γεωπολιτικών εντάσεων.
Παράλληλα, η αναδυόμενη οικονομική δύναμη των πληθυσμιακά μεγάλων χωρών της Ασίας, όπως η Ινδία και η Κίνα, προοιωνίζεται να αναδειχθούν μεταξύ των κυρίαρχων οικονομικών δυνάμεων παγκοσμίως. Η 4η βιομηχανική επανάσταση, με τις καινοτομίες της στον τομέα της ψηφιακής τεχνολογίας, της τεχνητής νοημοσύνης της τρισδιάστατης εκτύπωσης, της τεχνολογίας των νέων υλικών και των μεγάλων δεδομένων, δημιουργεί νέες ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις.
Η πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες θα γίνει κεντρικός στόχος για πολλούς ενδιαφερόμενους, με τη ζήτηση για ειδικευμένη εργασία σε αυτούς τους τομείς να αυξάνεται, πιθανώς να προκαλέσει μετακινήσεις πληθυσμών.
Στο πεδίο της γεωοικονομίας, υπάρχει η πιθανότητα αντιμετώπισης σημαντικών στρατηγικών διαταραχών (disruptions) που μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την παγκόσμια οικονομική σκηνή:
α) Διαταραχές στις Εφοδιαστικές αλυσίδες: Επιπλέον από τις είδη υπάρχουσες, θα προκύψουν ακόμα πιο σοβαρές διαταραχές στις εφοδιαστικές αλυσίδες που θα προκληθούν από περιφερειακές συγκρούσεις, από την άρνηση πρόσβασης σε κρίσιμους πόρους ή κόμβους διέλευσης εμπορευματικών ροών, καθώς και από την επιβολή αυστηρών εμπορικών περιορισμών.
β) Διαταραχές από την Απαγόρευση Εξαγωγών Κρίσιμων Υλικών: Η ενδεχόμενη απαγόρευση των εξαγωγών κρίσιμων υλικών, όπως σπάνιες γαίες ή ενεργειακοί πόροι, από κεντρικούς δρώντες με σκοπό την επίτευξη στρατηγικών στόχων, θα μπορούσε να έχει σημαντικές συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία.
γ) Διαταραχές στις Παγκόσμιες Τηλεπικοινωνίες: Διαταραχές, στα υπόγεια καλώδια μεταφοράς δεδομένων στους δορυφόρους κλπ., λόγω επιθέσεων από κράτη ή οργανώσεις ενάντια στα ψηφιακά και οικονομικά παγκόσμια συστήματα, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές συνέπειες στη σταθερότητα και τη λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας.
δ) Διαταραχές από Εναλλακτικά Χρηματοπιστωτικά Συστήματα: Η ανάδυση και η αυξανόμενη αποδοχή εναλλακτικών χρηματοπιστωτικών συστημάτων, όπως τα κρυπτονομίσματα, αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα που μπορεί να επηρεάσει τη δομή και τη λειτουργία της παραδοσιακής παγκόσμιας οικονομικής αγοράς αλλά και την μετανάστευση προς χώρες με «χαλαρά» συστήματα ελέγχου των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
Αυτά και άλλα πολλά ενδεχόμενα συμβάντα υποδηλώνουν την ανάγκη για συνεχή προσαρμογή και ευελιξία από πλευράς κρατών και επιχειρήσεων για να διασφαλίσουν τη σταθερότητα και τη βιωσιμότητα της γεωοικονομικής τάξης σε έναν κόσμο όπου οι αλλαγές είναι το μόνο σταθερό.
Συνεχίζεται…….
Γιώργος Ατσαλάκης Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
Διαφήμιση
