Γιώργος και Ηρακλής: Οι … Παπασιδέρηδες του ελληνικού τραγουδιού

Θα ξεφύγουμε σήμερα από τα ιστορικά άρθρα και θα ασχοληθούμε με δύο μεγάλες μορφές του ελληνικού τραγουδιού, που παρά την τεράστια προσφορά τους σ΄ αυτό είναι μάλλον τελείως άγνωστοι στις νέες και τους νέους. Πρόκειται συγκεκριμένα για τους… Παπασιδέρηδες του ελληνικού τραγουδιού, που πιθανότατα δεν είχαν κάποια σχέση μεταξύ τους, εκτός βέβαια από το ίδιο επώνυμο.

Ο Γιώργος Παπαϊσιδώρου ή Παπασιδέρης (1902 – 1977) υπήρξε ένας από τους κορυφαίους Έλληνες τραγουδιστές του περασμένου αιώνα. Ήταν επίσης συνθέτης και στιχουργός. Μεγαλύτερη προσφορά του ήταν η διάσωση δεκάδων δημοτικών τραγουδιών που ηχογραφήθηκαν από τον Παπασιδέρη σε δίσκους και είναι γνωστά και σε μας.

Ο Ηρακλής Παπασιδέρης (1929 – 2009) υπήρξε σπουδαίος στιχουργός. Έγραψε τους στίχους εκατοντάδων τραγουδιών, τα περισσότερα από τα οποία έγιναν μεγάλες επιτυχίες. Κορυφαίο όλων, το «Έρωτα μου Αγιάτρευτε», σε μουσική Τάκη Σούκα, που ηχογραφήθηκε από τον αξέχαστο και αδικοχαμένο Κώστα Κόλλια το 1980, λίγο πριν φύγει από τη ζωή σε ένα, μάλλον περίεργο, τροχαίο δυστύχημα. Ας δούμε περισσότερα στοιχεία για τους δύο σημαντικούς αυτούς ανθρώπους που υπηρέτησαν με πάθος το ελληνικό τραγούδι.

Γιώργος Παπασιδέρης (1902 – 1977)

Ο Γιώργος Παπαϊσιδώρου ή Παπασιδέρης γεννήθηκε στη Σαλαμίνα στις 14 Σεπτεμβρίου 1902. Ήταν το πέμπτο από τα εννιά παιδιά του Χρήστου Παπαϊσιδώρου και της Αικατερίνης Μπούνταλη. Τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο και στη συνέχεια εργάστηκε ως αγρότης, ναύτης, αμαξάς κ.ά. Το 1923 κλήθηκε να υπηρετήσει τη θητεία του στο Πολεμικό Ναυτικό. Το 1928 ο Σαλαμίνιος λαουτιέρης Σιδέρης Ανδριανός, φίλος του Παπασιδέρη, τον σύστησε στον Λαμπρούλια, συνεργάτη της Columbia που ήταν κουμπάρος του. Ο Λαμπρούλιας άκουσε τον Παπασιδέρη να τραγουδά και ενθουσιάστηκε.

Έτσι, το 1928 ο Γιώργος Παπασιδέρης ηχογράφησε το πρώτο του τραγούδι με τίτλο «’Εχω πολλά παράπονα» («Σαμπάχ Μανές»), δείχνοντας δείγματα των απίστευτων φωνητικών του δυνατοτήτων. Αφού έγινε η ηχογράφηση, η «μήτρα» του τραγουδιού μεταφέρθηκε στην Αγγλία, όπου έγινε η αναπαραγωγή σε δίσκους 78 στροφών που ήρθαν στην Ελλάδα το 1929, έξι μήνες αργότερα! Τότε, το 1929 κυκλοφόρησε ο πρώτος δίσκος του Παπασιδέρη. Αρχικά τραγούδησε αμανέδες, σύντομα όμως άρχισε να ερμηνεύει δημοτικά και ρεμπέτικα τραγούδια γνωστών δημιουργών (Τούντας, Περιστέρης, Σκαρβέλης, Μάθεσης κ.ά.). Η φωνή του Παπασιδέρη ήταν απίστευτη και με απεριόριστες δυνατότητες. Το 1930 για κάθε τραγούδι που ηχογραφούσε έπαιρνε από την Odeon 1.000 δραχμές.

Μια μέρα ηχογράφησε τριάντα τραγούδια, εισπράττοντας ως μεροκάματο το αστρονομικό για εκείνη την εποχή ποσό των χιλιάδων δραχμών! Στο διαδίκτυο βρήκαμε ότι το πραγματικό ημερομίσθιο ενός εργάτη ήταν το 1932 88 δραχμές και το 1934 81,5 δραχμές! Στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και της Κατοχής ερμήνευσε πατριωτικά τραγούδια, για να εμψυχώσει όσους πολεμούσαν («Με δόξα να γυρίσετε, «Και σεις βουνά της Κορυτσάς», «Να’ μουν πουλί να πέταγα ψηλά στην Αλβανία» κ.ά.). Τα τραγούδια αυτά εκνεύρισαν τους Ιταλούς, οι οποίοι, στη διάρκεια της Κατοχής τον ξυλοκόπησαν άγρια, καθώς φαίνεται ότι δεν του συγχώρησαν ότι τα είχε ερμηνεύσει…

Ο Παπασιδέρης στη διάρκεια της καριέρας του γύρισε όλη σχεδόν την Ελλάδα. Πήγε ακόμα και σε απομακρυσμένα χωριά. Εκεί, συζητώντας με τους ανθρώπους της υπαίθρου κατέγραψε πολλά δημοτικά τραγούδια, τα οποία στη συνέχεια ηχογράφησε διασώζοντάς τα. Μάλιστα, κάποια από αυτά που ήταν σκόρπια δίστιχα ή ημιτελή, τα συμπλήρωσε με δικούς του στίχους. Και μόνο αυτό να είχε κάνει ο Παπασιδέρης, η προσφορά του στο ελληνικό τραγούδι και τη χώρα θα ήταν ανεκτίμητη.

Άλλο χαρακτηριστικό του Παπασιδέρη ήταν οι τεράστιες φωνητικές αντοχές. Τραγουδούσε για δύο και τρία εικοσιτετράωρα με ελάχιστα διαλείμματα, σε πανηγύρια, γάμους κ.ά. και καθώς τα μέλη της ορχήστρας που τον συνόδευαν πάθαιναν υπερκόπωση, ο Παπασιδέρης ξεκουραζόταν για λίγο και έφερνε νέα ορχήστρα για να τραγουδήσει. Επίσης, ανέδειξε πολλούς νεότερους μουσικούς και ερμηνευτές: Γιώργος Κόρος, Γιάννης Βασιλόπουλος, Σοφία Κολλητήρη, Σοφία Βέρρα κ.ά. Το 1972 τραγούδησε και στο Σικάγο για τους ομογενείς. Ηχογράφησε εκατοντάδες τραγούδια, δικές του δημιουργίες, αλλά και δημοτικά. Το 1931 παντρεύτηκε την Αφροδίτη Τσεβά. Το ζευγάρι απέκτησε ένα παιδί, τον Χρήστο, που έγινε γιατρός. Αναφέρουμε μερικά από τα παραδοσιακά τραγούδια που ηχογράφησε ο μεγάλος Γιώργος Παπασιδέρης διασώζοντάς τα: «Ένα αϊτός», «Ιτιά», «Μαντζουράνα» («Ένα πουλί απ’ το χωριό μας»), «Όλες οι μελαχρινές», «Πού ήσουνα Γκόλφω», «Σταυρούλα», «Συννέφιασε ο Παρνασσός», «Πουλάκι ξένο» κ.ά. Ο Γιώργος Παπασιδέρης πέθανε από ανακοπή καρδιάς στις 8 Οκτωβρίου 1977.

Ο Παπασιδέρης διέσωσε και παραδοσιακά αρβανίτικα τραγούδια, όπως το πασίγνωστο «Ντο τα πρες κοτσίδε τε» («Θα σου κόψω τις κοτσίδες»). Αναμένουμε, με αφορμή αυτό το τραγούδι, από τους εκλεκτούς αναγνώστες μας να σχολιάσουν ότι όλοι οι κάτοικοι της Αττικής είναι Αρβανίτες, ότι είμαστε ένα τεχνητό έθνος με γλώσσα 18 ήχων και ότι δεν έχουμε καμία σχέση με τους αρχαίους Έλληνες… Να γράψουμε κάτι ακόμα για το «Ντο τα πρες». Όπως είχε πει ο αξέχαστος Θόδωρος Δερβενιώτης στον Χρήστο Παπαδόπουλο(«Τα παιδιά από την Πάτρα»), σε ένα κέντρο στη Νέα Ιωνία που εργαζόταν το 1957 πήγε γύρω στις 3.30 π.μ. μια παρέα από Μενιδιάτες οικοδόμους με την…μπετονιέρα τους και χόρευαν ασταμάτητα αυτό το τραγούδι κάνοντας μεγάλη «ζημιά», με την καλή έννοια, στο μαγαζί… (Πηγή: Βικιπαίδεια).

Ηρακλής Παπασιδέρης

Εκτός όμως από τον Γιώργο Παπασιδέρη, υπήρξε κι ένας άλλος συνεπώνυμός του, ο Ηρακλής, που έγραψε τη δική του ιστορία στο ελληνικό τραγούδι, ως στιχουργός. Δεν νομίζουμε ότι υπήρχε κάποια συγγενική σχέση μεταξύ τους (αν κάποιος αναγνώστης γνωρίζει κάτι άλλο, θα παρακαλούσαμε να μας ενημερώσει).

Ο Ηρακλής Παπασιδέρης γεννήθηκε στις 3 Μαρτίου του 1929 στη Δαύλεια της Βοιωτίας. Σε μικρή ηλικία ήρθε στην Αθήνα και εργάστηκε ως ιδιωτικός υπάλληλος (ο Πέτρος Δραγουμάνος αναφέρει ότι στην Αθήνα ήρθε το 1956). Η γνωριμία του με τον Τώνη Μαρούδα ήταν καταλυτική. Το 1960 γράφει τους στίχους του τραγουδιού «Είν’ αργά μεσάνυχτα» που ερμήνευσε ο Τώνης Μαρούδας.

Με τον Τώνη Μαρούδα είχε γίνει ένα από τα πιο αστεία σαρδάμ στην ιστορία του ραδιοφώνου, όταν ο εκφωνητής προανήγγειλε ότι: “Και τώρα θ’ ακούσετε μαρούδια με τον Τώνη Τραγούδα”! Στα πρώτα χρόνια της σταδιοδρομίας του συνεργάστηκε με τους: Σώτο Παναγόπουλο, Καίτη Μπελίντα, Φώτη Πολυμέρη, Φώτη Δήμα, Κλειώ Δενάρδου κ.ά. Ακολούθησαν συνεργασίες του με πασίγνωστους ερμηνευτές και ερμηνεύτριες του λαϊκού, κυρίως, τραγουδιού: Στέλιος Καζαντζίδης, Μανώλης Αγγελόπουλος, Μαρινέλλα, Πέτρος Αναγνωστάκης, Στράτος Διονυσίου, Χρηστάκης, Ρίτα Σακελλαρίου, Πόλυ Πάνου, Μιχάλης Μενιδιάτης, Δήμητρα Γαλάνη, Σταμάτης Κόκοτας, Φωτεινή Μαυράκη, Βασίλης Καρράς, Παναγιώτης Μιχαλόπουλος, Πάνος Γαβαλάς, Λίτσα Διαμάντη, Ελένη Βιτάλη, Φωτεινή Μαυράκη, Δημήτρης Κοντολάζος, Γιώργος Χατζηαντωνίου, Μαίρη Μαράντη, Βούλα Γεωργούτη κ.ά.

Συνεργάστηκε με κορυφαίους συνθέτες και «υπηρέτησε» όλα σχεδόν τα είδη του τραγουδιού. Ξεχωριστή ήταν η συνεργασία του με τον Τάκη Σούκα, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Ο Ηρακλής Παπασιδέρης έγραψε τους στίχους και ο Τάκης Σούκας τη μουσική του σπουδαίου τραγουδιού «Ερωτά μου αγιάτρευτε» που ερμήνευσε ο αδικοχαμένος Κώστας Κόλλιας (1945 – 1980). Το τραγούδι αυτό ηχογραφήθηκε λίγο πριν σκοτωθεί σε τροχαίο δυστύχημα ο Κώστας Κόλλιας. Όπως έχει πει σε τηλεοπτική του συνέντευξη ο Τάκης Σούκας, ο Κόλλιας «χρωστούσε» κάποια τραγούδια στην εταιρεία «Polyphone» και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα οι Σούκας – Παπασιδέρης του έγραψαν τα τραγούδια του δίσκου «’Ερωτα μου αγιάτρευτε».

Ο Κόλλιας «μετακόμισε» στην MINOS και πρόλαβε να ηχογραφήσει άλλα 6 τραγούδια για τη νέα του εταιρεία, σε μουσική του Αντώνη Ρεπάνη. Ένα βράδυ ερχόμενος από το Λαγονήσι, όπου έμενε, στην Αθήνα, ο Κόλλιας έπεσε με το αυτοκίνητο του σε βράχια, λόγω υπερβολικής ταχύτητας, κατά τον Τάκη Σούκα (έχουμε ακούσει και διαβάσει πολλές εκδοχές για το τροχαίο αυτό). Έμεινε σε αφασία στο νοσοκομείο για ένα μήνα και πέθανε στις 4 Ιουνίου 1980. Δεν πρόλαβε ν’ ακούσει ούτε το «Έρωτα μου αγιάτρευτε», το οποίο έχει γνωρίσει πολλές επανεκτελέσεις μέχρι σήμερα, ούτε τα τραγούδια του Α. Ρεπάνη, που κυκλοφόρησαν μαζί, με άλλα 6 τραγούδια που ερμήνευσε η Έλενα Κωστή στο άλμπουμ «Τα τελευταία μου τραγούδια/ Κι όμως μ’ αρέσει».

Ο πρόωρος θάνατος του Κώστα Κόλλια που πρόλαβε σε 3- 4 χρόνια να κάνει όσα άλλοι δεν μπορούν σε δεκαετίες στέρησε από την Ελλάδα μια μεγάλη λαϊκή φωνή που θα πρωταγωνιστούσε στο λαϊκό τραγούδι για πολλά χρόνια.

Ο Ηρακλής Παπασιδέρης έχει γράψει συνολικά τους στίχους 1.800 (!) τραγουδιών (τόσα είναι κατατεθειμένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη), που μάλλον δεν ηχογραφήθηκαν όλα.

Αναφέρουμε μερικά μόνο από τα εκατοντάδες τραγούδια σε στίχους Ηρακλή Παπασιδέρη: «Αν ήσουνα το αγόρι μου εσύ», «Δεν μπορώ ν’ αλλάξω την καρδιά μου», «Εγώ είμαι το θύμα σου», «Είσαι εγωίστρια πολύ», «Έχω υποψίες», «Θα μείνω γιατί σ’ αγαπώ,» «Θέλω να ζεις για μένα» (Α’ εκτέλεση: Χαρούλα Λαμπράκη, μουσική: Κώστας Παπαδόπουλος), ένα από τα ωραιότερα τραγούδια του, «Μια Ιστορία» κ.ά. Ο Ηρακλής Παπασιδέρης που έγραψε και τη μουσική κάποιων τραγουδιών έφυγε από κοντά μας στις 22 Νοεμβρίου 2009.