Η παγκόσμια τάξη μεταβάλλεται άρδην, αλλά η Ελλάδα στον κόσμο της!

Πέραν των προβλημάτων με την Τουρκία, τα οποία δεν θα πάψουν σε πείσμα των αιθεροβαμόνων και τα οποία σαφώς αποτελούν πρόκληση κατά του διεθνούς status quo, το αναδυόμενο πλέγμα αμφισβήτησης έρχεται να μας “αγκαλιάσει”, σε έναν κόσμο που όλο και περισσότερο θυμίζει 1914 ή 1939, δηλαδή έναν προπολεμικό κόσμο. Η αμφισβήτηση της καθεστηκυίας τάξης του διεθνούς συστήματος έρχεται από πολλές πλευρές και επηρεάζει την Ελλάδα σε βαθμό που δεν θέλουν να κατανοήσουν οι πολίτες, αλλά ούτε και το πολιτικό σύστημα. Πορευόμαστε σε αυτό το επικίνδυνο τοπίο σαν διπολικοί υπνοβάτες.

Κάποιες από αυτές τις απειλές μπορεί να φαίνονται ότι δεν μας επηρεάζουν άμεσα, όπως η μακρινή, αλλά φιλόδοξη και ανήσυχη Κίνα. Η εμπόλεμη Ρωσία –σε άμεση συγκρουσιακή πορεία με την Δύση– ορισμένες περιφερειακές δυνάμεις, όπως το Ιράν, αλλά και ικανοί μη κρατικοί παράγοντες αμφισβητούν το παγκόσμιο σύστημα και βρίσκονται στην ευρύτερη γειτονιά μας. Ένας παράγοντας που τείνει να μας εμπλέκει με τον ένα ή άλλο τρόπο, είναι η πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ στο διεθνές σύστημα.

Συνεχώς ακούμε από όλες τις πλευρές, εντός των τειχών, ότι η σύσφιξη των σχέσεων Ελλάδας-ΗΠΑ είναι στο καλύτερο σημείο. Ταυτόχρονα, νέες τεχνολογίες, προβλήματα στον τομέα της δημόσιας υγείας (πανδημίες) και οι περιβαλλοντικές αλλαγές είναι πιο συχνές και συχνά έχουν παγκόσμιο αντίκτυπο, ενώ ταυτόχρονα είναι πιο δύσκολο να προβλεφθούν. Αρκεί να δούμε τι γίνεται στη Γάζα, όπου το πρόβλημα επιδεινώνεται από αφηγήσεις, οι οποίες ενθαρρύνονται από Κίνα και Ρωσία, και υπονομεύουν τις ΗΠΑ στην παγκόσμια σκηνή. Βλέπουμε, λοιπόν, πως μια περιφερειακή κρίση μπορεί να έχει εκτεταμένες δευτερογενείς επιπτώσεις και να περιπλέξει τη διεθνή συνεργασία σε άλλους τομείς πιέσεων.

Διάχυση συγκρούσεων

Το πως πρέπει να κυβερνάται ο κόσμος, το πως πρέπει να είναι οργανωμένες οι κοινωνίες και ποια συστήματα είναι πιο αποτελεσματικά για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και την παροχή οφελημάτων για περισσότερους, είναι το κύριο διακύβευμα, αλλά δεν είναι το μόνο ζήτημα που οδηγεί τις εξελίξεις. Η Κίνα έχει την ικανότητα να ανταγωνίζεται άμεσα το υπάρχον status quo και να τo τροποποιεί, όπως έκαναν και οι άλλες αυτοκρατορικές δυνάμεις στο παρελθόν. Βασίζεται σε κανόνες διαμόρφωσης της παγκόσμιας τάξης με τρόπους που υποστηρίζουν την ισχύ του Πεκίνου έναντι αυτής των ΗΠΑ.

Αν και η απειλή της Κίνας δεν υπάρχει για την Ελλάδα, μας συμπαρασύρει ο ανταγωνισμός της με τις ΗΠΑ και η δική μας στενή σχέση με την Ουάσιγκτον. Η Κίνα έχει οικονομικά συμφέροντα στην Ελλάδα και η όξυνση της διαμάχης των δύο μεγαλύτερων δυνάμεων, αν και δεν φαίνεται να εξελίσσεται σε σύρραξη, μπορεί να οδηγήσει σε κλιμακούμενο εμπορικό πόλεμο, στον οποίο θα κληθούμε να συμμετάσχουμε, όπως σε τόσες άλλες κυρώσεις.

Ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία υπογραμμίζει ότι παραμένει συνεχής απειλή για τη διεθνή τάξη που βασίζεται σε δυτικούς κανόνες. Μια πιθανή νίκη της Ρωσίας θα αλλάξει άρδην το ευρωπαϊκό τοπίο. Τοπικές και περιφερειακές δυνάμεις καραδοκούν, προσπαθώντας να κερδίσουν επιρροή, συχνά εις βάρος των γειτόνων και της ίδιας της παγκόσμιας τάξης. Ένα καλό παράδειγμα είναι ο Ερντογάν. Έτσι αναδύονται διάφοροι νταήδες περιφερειακά, ενώ λιγότερο ισχυροί ελίσσονται στο ρευστό περιβάλλον.

Το Ιράν παραμένει περιφερειακός παράγοντας με ευρύτερες δραστηριότητες επιρροής, ενώ η Βόρεια Κορέα επεκτείνει τις πυρηνικές δυνατότητές της. Συχνά, και όχι εντελώς άδικα, οι ΗΠΑ κατηγορούνται ότι ενέργειες, που κατ’ αυτές αποσκοπούν στην αποτροπή ξένης επιθετικότητας, ερμηνεύονται από τους άλλους ότι σκοπό έχουν να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Αυτές οι (παρ)ερμηνείες θα περιπλέξουν περαιτέρω την κατάσταση μέχρι και την πρόκληση κρίσεων.

Αυξανόμενη αστάθεια στην παγκόσμια τάξη

Τοπική αστάθεια και συγκρούσεις, όπως συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή, από τη Γάζα μέχρι το Κουρδιστάν και την Υεμένη, προσελκύουν την προσοχή των ΗΠΑ, επειδή αυτές έχουν σε μεγάλο βαθμό δομήσει το σύστημα στην ευρύτερη περιοχή. Το τοπίο είναι θολό, δεδομένου ότι αντιπαλεύουν κρατικοί και μη κρατικοί παράγοντες παράλληλα με τους συνήθεις ανταγωνισμούς των μεγάλων δυνάμεων.

Ταυτόχρονα, οι ισλαμικές τρομοκρατικές οργανώσεις που εμφανίστηκαν στην ανατολή του 21ου αιώνα συνεχίζουν να δρουν με καταστροφικά αποτελέσματα. Μια άλλη απειλή που αναδύεται όλο και ταχύτερα είναι το διασυνοριακό έγκλημα, με συμμορίες να απειλούν κάποιες χώρες, που βρίσκονται σε διαδικασία κατάρρευσης, όπως το Μεξικό, ενώ άλλες έχουν ήδη καταρρεύσει, όπως η Αϊτή. Η αστάθεια και οι συγκρούσεις από την Ανατολική Ασία και την Αφρική έως το δυτικό ημισφαίριο επιδεινώνεται από την οικονομική δυσπραγία και έχουν την τάση να διαχυθούν σε πολλούς τομείς, με επιπτώσεις για την Δύση και τον υπόλοιπο κόσμο.

Σε όλο τον κόσμο πολλά κράτη αντιμετωπίζουν αυξανόμενο και σε ορισμένες περιπτώσεις μη βιώσιμο δημόσιο χρέος. Σ’ αυτό συντείνουν οι οικονομικές επιπτώσεις από τον πόλεμο στην Ουκρανία, οι αυξημένες απώλειες στην παραγωγή από ακραία καιρικά φαινόμενα, χωρίς να συνυπολογίσουμε το κόστος που προκάλεσε η πανδημία. Ενώ οι παγκόσμιες τιμές βασικών γεωργικών προϊόντων υποχώρησαν από τα υψηλά του 2022, ο πληθωρισμός στις τιμές των τροφίμων παραμένει υψηλός στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες. Σε πολλές χώρες, μάλιστα, κυρίως του παγκόσμιου Νότου, υπάρχει πρόβλημα επισιτιστικής ασφάλειας, γεγονός που επιτείνει την αστάθεια.

Οι μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις απαιτούν, πλέον, συνεργασία για παγκόσμιες λύσεις. Αυτή, ωστόσο, φαίνεται όλο και πιο απόμακρη ως ενδεχόμενο. Η διάδοση της παραπληροφόρησης ασκεί πίεση σε μακροχρόνια πρότυπα που ενθαρρύνουν τη συνεργασία και προσέγγιση στα παγκόσμια κοινά. Αυτός ο διαγκωνισμός που εκμεταλλεύεται επίσης τις τεχνολογικές εξελίξεις— όπως η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη, οι βιοτεχνολογίες και η σχετιζόμενη βιοασφάλεια, η ανάπτυξη και η παραγωγή μικροηλεκτρονικής και πιθανές κβαντικές εξελίξεις— όλα καθιστούν πιο ευμετάβλητη την παγκόσμια κατάσταση. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι αργοπορούντες δεν θα μείνουν απλά πίσω, αλλά θα συρθούν πίσω από το άρμα αυτού που θα  επικρατήσει.