Κρήτη: Το hot spot της κλιματικής κρίσης στην Ελλάδα

«Εύφλεκτη» και «διψασμένη», αντιμέτωπη με την αφρικανική σκόνη και την ερημοποίηση εδαφών. Μιλούν στην «Κ» ο καθηγητής Περιβαλλοντικής Χημείας Νίκος Μιχαλόπουλος, ο δρ Μετεωρολογίας Γιώργος Παπαβασιλείου και ο εκπρόσωπος τύπου της Πυροσβεστικής, Βασίλης Βαθρακογιάννης για το εκρηκτικό μίγμα στο νησί.

«Πυρκαγιές την άνοιξη σε υψόμετρο πάνω από τα 1.000 μέτρα, όπου δεν υπάρχει ίχνος χιονιού, δεν είχαμε ξαναδεί». Ο εκπρόσωπος τύπου της Πυροσβεστικής, Βασίλης Βαθρακογιάννης, εξηγεί στην «Κ» πώς η πυρκαγιά που ξέσπασε στις 13 Απριλίου στον Ομαλό, σε δύσβατο σημείο μέσα στον Εθνικό Δρυμό Σαμαριάς, προκάλεσε έκπληξη στους πυροσβέστες.

Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, η αντιπυρική περίοδος ξεκινάει στην Κρήτη δύο εβδομάδες νωρίτερα από την «επίσημη» ημερομηνία (1/5-31/10). Οπως αναφέρεται στην ανακοίνωση: «Η αντιπυρική περίοδος ξεκινά νωρίτερα από κάθε άλλη χρονιά, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που επικρατούν και των περιορισμένων βροχοπτώσεων του φετινού χειμώνα, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για την εκδήλωση και την επέκταση μιας πυρκαγιάς».

Ο κ. Βαθρακογιάννης τονίζει πως η μεγαλόνησος είναι μια περιοχή με ιδιαιτερότητες. Χαρακτηρίζεται από ξηρά καλοκαίρια και συχνά «πάσχει» από χαμηλά ποσοστά υγρασίας. «Η απουσία βροχοπτώσεων έχει οδηγήσει σε μειωμένη υγρασία στη φυτοκάλυψη. Μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για νησί με πολλά σπαρτά. Ολα τα παραπάνω την καθιστούν ευάλωτη στις πυρκαγιές» σημειώνει.

Οι βροχοπτώσεις έφτασαν να μειωθούν ακόμα και στο 40% τη χρονιά που πέρασε σύμφωνα με τον Γιώργο Παπαβασιλείου, διδάκτορα Μετεωρολογίας και ερευνητή της πυρομετεωρολογικής ομάδας Flame της μονάδας meteo του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Τους πρώτους μήνες του 2024, επίσης οι βροχοπτώσεις είναι μειωμένες. Αντιθέτως, αυξάνεται η μέση θερμοκρασία, με το 2023 να κλείνει με απόκλιση μισού βαθμού Κελσίου, σε σχέση με την τριακονταετία 1991-2020.

«Στο τέλος Μαρτίου σημειώθηκαν πολύ υψηλές θερμοκρασίες για την εποχή και το ίδιο συνέβη σε μεγάλο βαθμό και τον Απρίλιο. Αυτή η παρατεταμένη περίοδος υψηλών θερμοκρασιών, σε συνδυασμό με τις σημαντικά λιγότερες βροχοπτώσεις, διαμορφώνει ένα περιβάλλον πιο ευάλωτο σε δασικές πυρκαγιές, ως αποτέλεσμα της συσσώρευσης της καύσιμης ύλης» εξηγεί ο κ. Παπαβασιλείου. Σχολιάζει μάλιστα ότι τη φετινή άνοιξη παρατηρήθηκαν στο νησί πυρκαγιές, όπως αυτή στην Ιεράπετρα και στον ναύσταθμο στα Χανιά, οι οποίες πήραν γρήγορα διαστάσεις σε μια, μη αναμενόμενη για πυρκαγιές, περίοδο.

«Ο έλεγχος και των δύο πυρκαγιών ήταν δύσκολος από τις δυνάμεις του πυροσβεστικού σώματος τόσο λόγω των συνθηκών που είχαν προηγηθεί αλλά και των πυρομετεωρολογικών συνθηκών που επικρατούσαν την ημέρα της εκδήλωσης και εξάπλωσής τους» λέει ο κ. Παπαβασιλείου. Αναφερόμενος στη φωτιά στον Ομαλό τονίζει πως «η παρατεταμένη έλλειψη χιονοπτώσεων και βροχοπτώσεων είχε σαν αποτέλεσμα την έλλειψη εδαφικής υγρασίας. Ετσι εξηγούνται και οι πυρκαγιές στα πολύ μεγάλα υψόμετρα».

Οσο για την ευαλωτότητα περιοχών της χώρας απέναντι στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, το οποίο ήδη «δοκιμάζει» τη Μεσόγειο, επισημαίνει πως «ο κίνδυνος για παρατεταμένες και ακόμα πιο έντονες περιόδους ξηρασίας με επεισόδια αυξημένων θερμοκρασιών, στο άμεσο μέλλον, είναι πιο έντονος για την Κρήτη και για τη νότια Ελλάδα. Είναι κάτι που το αναμένουμε».

Ο καθηγητής Νίκος Μιχαλόπουλος, διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών και Βιώσιμης Ανάπτυξης στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και συντονιστής της ερευνητικής ομάδας ΠΑΝΑΚΕΙΑ, που μελετά την ατμοσφαιρική σύσταση και την κλιματική αλλαγή, υπογραμμίζει πως στην Κρήτη οι επιπτώσεις θα κάνουν πολύ πιο γρήγορα την εμφάνισή τους σε σχέση με άλλες περιοχές της Ελλάδας, αν δεν έχουν ήδη αρχίσει να γίνονται ορατές.

«Η μείωση της διαθεσιμότητας του νερού στο νησί, η αύξηση της θερμοκρασίας, η τάση για ερημοποίηση εδαφών: όλα συνηγορούν πως ο μηχανισμός της κλιματικής κρίσης στην Κρήτη προκαλεί ήδη επιπτώσεις» σημειώνει ο καθηγητής.

Ενα 12% της αύξησης της θερμοκρασίας που βλέπουμε στη Μεσόγειο, οφείλεται, σύμφωνα με μελέτη μας, στη μείωση της υγρασίας στο έδαφος λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας.

Νευραλγικό και επιταχυντικό ρόλο σε αυτό το δύσκολο τοπίο που διαμορφώνεται στο νησί έχουν οι νοτιάδες, οι οποίοι σε έναν βαθμό είναι υπεύθυνοι για τη μεταφορά της αφρικανικής σκόνης στην Ελλάδα. «Ακόμα και αν δεν συνοδεύονται από ισχυρά φαινόμενα σκόνης, προκαλούν υψηλές θερμοκρασίες» εξηγεί ο καθηγητής και προσθέτει: «Παρατηρώντας τα δεδομένα, βλέπουμε μια αυξητική τάση στην παρουσία των νοτιάδων τα τελευταία 30 χρόνια. Το 2018 φθάσαμε μια στις δυο ημέρες να έχουμε νοτιάδες ενώ πια, χονδρικά μιλώντας, μπορούμε να πούμε πως στη Νότια Ελλάδα, μία στις τρεις ημέρες τους ανοιξιάτικους μήνες επικρατούν νότιοι άνεμοι. Αν αυτή η τάση των νοτίων ανέμων συνεχιστεί, θα έχουμε πια σταθερά πιο υψηλές θερμοκρασίες αυτή την εποχή σε σχέση με τα κανονικά επίπεδα».

Στην περίοδο της ανθοφορίας, οι νότιοι άνεμοι λειτουργούν με βλαπτικό και επιβαρυντικό τρόπο για αρκετά είδη φυτών. «Ενα παράδειγμα είναι οι ελιές. Οι ζεστές αέριες μάζες, ειδικά αν έχουν μεγάλη ταχύτητα, τους προκαλούν πλήγμα ενώ σε άλλα φυτά καταστρέφουν τα άνθη τους. Τα τελευταία χρόνια δηλαδή οι άνεμοι έχουν επιπτώσεις και στην παραγωγικότητα» εξηγεί ο κ. Μιχαλόπουλος.

Ο ίδιος κάνει λόγο για ένα φαινόμενο χιονοστιβάδας και εξηγεί βήμα βήμα πώς λειτουργεί. «Ο τρόπος που επηρεάζονται οι αγροτικές καλλιέργειες έχει επιπτώσεις και στη διαθεσιμότητα του νερού. H αύξηση της θερμοκρασίας που “συνοδεύει” τους νοτιάδες, έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται η υγρασία στο έδαφος, οδηγώντας έτσι σε σπατάλη ολοένα και περισσότερων υδάτινων πόρων στις καλλιέργειες. Η υγρασία που εξατμίζεται είναι ένας από τους παράγοντες που επιταχύνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου στην περιοχή. Συνηγορεί στο φαινόμενο της ανάδρασης όπως το ονομάζουμε. Ενα 12% της αύξησης της θερμοκρασίας που βλέπουμε στη Μεσόγειο, οφείλεται, σύμφωνα με μελέτη μας στην ΠΑΝΑΚΕΙΑ, στη μείωση της υγρασίας στο έδαφος λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας».

Είναι πολύ πιθανό κάποια στιγμή να αρχίσει να δημιουργείται στην Κρήτη και τοπική σκόνη. Σε συνδυασμό με την τάση για αύξηση των νοτιάδων, τα επόμενα χρόνια, η Κρήτη θα δέχεται ολοένα και πιο αυξημένες ποσότητες σκόνης.

Τα επίπεδα σκόνης στην Κρήτη στις 23 και 24 Απριλίου 2024. «Οι μέγιστες συγκεντρώσεις σκόνης παρατηρήθηκαν στην πόλη των Χανιών, με μέγιστη συγκέντρωση τα 928 μικρογραμμάρια. Στον σταθμό Ακρωτηρίου η μέγιστη συγκέντρωση έφθασε στα 746 μικρογραμμάρια, την ώρα που η οριακή τιμή για την ανθρώπινη υγεία βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας είναι τα 50 μικρογραμμάρια» σημειώνει ο κ. Μιχαλόπουλος.

Το έδαφος γίνεται πιο ξηρό και πιο εύθρυπτο, μην μπορώντας να απορροφήσει πια μεγάλες ποσότητες νερού. «Εκτός από το ότι παίζει ρόλο στην αύξηση των πλημμυρικών φαινομένων, το έδαφος αυτό αποσυντίθεται. Είναι πολύ πιθανό κάποια στιγμή να αρχίσει να δημιουργείται στην Κρήτη και τοπική σκόνη. Σε συνδυασμό με την τάση για αύξηση των νοτιάδων, τα επόμενα χρόνια η Κρήτη θα δέχεται ολοένα και πιο αυξημένες ποσότητες σκόνης» εξηγεί ο κ. Μιχαλόπουλος.

Οσο για τους κατοίκους της Κρήτης η επιβάρυνση που δέχονται από τα επεισόδια αφρικανικής σκόνης είναι σημαντική σύμφωνα με τον κ. Μιχαλόπουλο. «Τα 10 περίπου επεισόδια τα οποία βιώνουν κάθε χρόνο είναι ένα αρκετό σημαντικό νούμερο. Στην Κρήτη τα επίπεδα της σκόνης είναι πάντα πολύ μεγαλύτερα απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στο τελευταίο μεγάλο επεισόδιο που είχαμε, την επόμενη ημέρα του φαινομένου με τον πορτοκαλί ουρανό, στην Αθήνα, καταγράφηκε το πολύ υψηλό ποσοστό των 700 μικρογραμμαρίων. Μόνο που στην Αθήνα αυτά τα ποσοστά καταγράφονταν για 4 ώρες ενώ στην Κρήτη για 24. Οι μέγιστες συγκεντρώσεις σκόνης παρατηρήθηκαν στην πόλη των Χανιών, με μέγιστη συγκέντρωση τα 928 μικρογραμμάρια. Στο σταθμό Ακρωτηρίου η μέγιστη συγκέντρωση έφτασε στα 746 μικρογραμμάρια, την ώρα που η οριακή τιμή για την ανθρώπινη υγεία βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας είναι τα 50 μικρογραμμάρια» καταλήγει ο κ. Μιχαλόπουλος.