Λάμπρος Σινανιώτης: «Το ιδανικό κράτος αποτελεί ουτοπία»
Για να περιγράψει κανείς τη νέα μελέτη Το Κράτος, Συμβολή στην φιλοσοφία της Πολιτείας (εκδ. Π.Ν. Σάκκουλας) που συνέθεσε ο Λάμπρος Σινανιώτης, μπορεί να επικαλεστεί ελεύθερα τη φράση του φιλολόγου και ποιητή Νάσου Βαγενά. «Η ποίηση είναι γλώσσα που χορεύει. Ο πεζός λόγος γλώσσα που περπατά».
Ζωντανό και περιπετειώδες
Ο σπουδαίος νομικός και φιλόσοφος Λάμπρος Σινανιώτης αναμοχλεύει μία πτυχή της Φιλοσοφίας (ή της πολιτικής θεωρίας κατά τους αγγλοσάξονες) με ύφος ζωντανό και περιπετειώδες, που δεσμεύει. Τον βοηθά βέβαια και το θέμα του (ελαφρώς παραμελημένο στη σύγχρονη βιβλιογραφία αλλά εξαιρετικά καίριο, κεντρικό): Το κράτος, από τη σύλληψή του μέχρι σήμερα.
Ο Λάμπρος Σινανιώτης δεν προτείνει τη δική του θεωρία του κράτους. Ή μια νέα φιλοσοφία της πολιτείας. Αυτό το ευσύνοπτο δοκίμιο λειτουργεί περισσότερο ως εποπτεία και αποθησαύρισμα της ιστορίας των ιδέων γύρω από την πυρηνική αυτή πραγματικότητα. Σε κάθε περίπτωση, ο αναγνώστης φυλλομετρά τη μελέτη με ζωηρό ενδιαφέρον παρά το επιστημονικό υπόστρωμά της.
Ασκήσεις του μυαλού
Ο συγγραφέας αποκρυσταλλώνει τις σκέψεις στοχαστών με θαυμαστή συμπύκνωση αλλά διατηρεί την ουδετερότητα του μελετητή. Σε ορισμένες μόνο εξαιρέσεις επιτρέπει να διατυπωθούν ανοιχτά οι δικές του θέσεις. Όπως ένας σοφός δάσκαλος. Εξάλλου, υπήρξε καθεαυτός καθηγητής ύστερα από λαμπρές σπουδές υπό τον πεφωτισμένο καθηγητή Ρούντολφ Πόλε στη Γερμανία (όπου ολοκλήρωσε το ντοκτορά του).
Εν ολίγοις, Το κράτος αποτελεί κυρίως πολύτιμο εγχειρίδιο για σπουδαστές, εραστές της σκέψης, σύγχρονους διανοούμενους, ευαίσθητους ως προς την πορεία της πολιτικής πραγματικότητας -της κοινωνίας και κατ΄επέκταση του κράτους. Μπορεί να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για να διαμορφώσει κανείς, να εξελίξει ή και να μεταβάλει προσωπικές σκέψεις.
Θα βρει τον καιρό του…
Βέβαια, «όταν ερευνά κανείς το υφιστάμενο πραγματικά κράτος σε σχέση προς το ιδανικό κράτος, αισθάνεται μεγάλη απογοήτευση», επισημαίνει τρανταχτά στα προλεγόμενα ο γνωστός νομικός και δικηγόρος. Μπορεί να αποτελεί ουτοπία, αλλά «θα βρει τον καιρό του».
Ο Λάμπρος Σινανιώτης επιχειρεί ουσιαστικά μία ακτινογραφία κάθε πτυχής του συγκεκριμένου αντικειμένου. Από τη φιλοσοφική θεώρηση του κράτους, τη γέννηση και τους σκοπούς του ως τα Πολιτεύματα, τους φορείς του κράτους (ή της κρατικής εξουσίας), το κράτος δικαίου, τα ατομικά δικαιώματα, τη Δικαιοσύνη, την Παιδεία, την Εκκλησία (ή τη θρησκεία…).
Τρεις άξονες
Η ανάλυση του κράτους αποτελεί αντικείμενο τριών γνωστικών κατευθύνσεων: πολιτειολογίας, κοινωνιολογίας και φιλοσοφίας του Δικαίου.
Πρώτον, εφόσον το κράτος υπάρχει μέσα στην κοινωνία παραμένει κοινωνικό φαινόμενο (αντικείμενο κοινωνιολογίας). Δεύτερον, στην πολιτειολογία (ή στη φιλοσοφία του κράτους) οι διάφορες θεωρίες προσεγγίζουν την έννοια του κράτους (μορφές, οργάνωση, σκοπούς, σχέσεις με δίκαιο) και την ανεύρεση του ιδεατού ή ορθού κράτους. Η φιλοσοφία του Δικαίου, τέλος, αντιμετωπίζει τα προβλήματα που ανακύπτουν σε σχέση προς το κράτος, τα οποία θεωρούνται ως σχέσεις κανόνων δικαίου μεταξύ τους.
Στις μάχημες μέρες, ο αείμνηστος Στέφανος Δεληκωστόπουλος με τον Λάμπρο Σινανιώτη
Απαύγασμα
Ουσιαστικά πρόκειται για το απαύγασμα της πολιτικής θεωρίας στην δυτική παράδοση που ο Λάμπρος Σινανιώτης πυκνώνει θαυμαστά μέσα σε εκατόν ενενήντα σελίδες. Πλαγιοκοπεί τις πρωτότυπες πηγές, τόσο τις αυτονόητες όσο και τις μη αναμενόμενες. Από τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα, τον Τσάτσο και τον Βεζανή ως τον Στέφανο Δεληκωστόπουλο (με τον οποίο συνεργάστηκε επί χρόνια στο δικηγορικό τους γραφείο που συνεχίζει σήμερα η δεύτερη γενιά), τον Παύλο Σούρλα και τον Αντώνη Παντελή inter alia. Τον Χομπς, τον Λοκ, τον Χέγκελ, τον Καντ, τον Ρουσό, τον Λάσκι, τον Μοντεσκιέ τον Μακιαβέλι ως τον Χαρτ, τον Ντουόρκιν και πολλούς άλλους.
Σφαίρα ασφάλειας
Μπορεί Το Κράτος να πρόκειται κυρίως για ιστορική θεώρηση αλλά η επιλογή των στοχαστών και των συγκεκριμένων ιδεών τους συνθέτουν κάτα κάποιο τρόπο και το προσωπικό του βλέμμα στον κόσμο αυτό.
Ως προς το Κράτος δικαίου, επί παραδείγματι, ξεχωρίζει την υπέροχη φράση του Κωνσταντίνου Τσάτσου, ότι αποτελεί «σφαίρα ασφάλειας» πέρα από τα συμφέροντα της στιγμής ή και εναντίον τους.
Ως προς τα Ατομικά δικαιμώματα αποσαφηνίζει καταλλήλως τις παρανοήσεις σε σχέση με την αρχαία Ελλάδα (έννοιες συμμετοχής, ισηγορίας/παρρησίας, ισονομίας). Υποστηρίζει ότι υπήρχαν πολιτικές αλλά και ατομικές ελευθερίες (όχι μόνο υποχρεώσεις).
Ανθρώπινα δικαιώματα
Διακρίνει τρεις πόλους στα ανθρώπινα δικαιώματα: Τα ατομικά, τα κοινωνικά και τα πολιτικά δικαιώματα.
«Υπάρχουν περιορισμοί στα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά δεν εξαλείφουν το περιεχόμενο του δικαιώματος», επισημαίνει ο Λάμπρος Σινανιώτης. Θυμίζει επίσης ότι «δικαιώματα χωρίς περιορισμούς καταντουν άρνηση της ελευθερίας» (κατά τη διατύπωση του Παντελή).
Ο εμβληματικός Λεβιάθαν
Πράγμα που οδηγεί στον πατέρα της θεωρίας του Κράτους, τον ιδιο τον Τόμας Χομπς. Στο θεμελιώδες έργο του (Λεβιάθαν) υποστηρίζει ότι με το κοινωνικό συμβόλαιο ο άνθρωπος volontairement αποψίλωσε ένα κοινώς συμφωνημένο ποσοστό των φυσικών (ατομικών) του δικαιωμάτων (αυτά που προκύπτουν από τη φύση) για το κοινό καλό της οργανωμένης κοινωνίας και την αυτοπροστασία του.
Γύρω από το διαχρονικό πεδίο της σχέσης κράτους και ατόμου διαμορφώνονται δεκάδες θεωρίες (αναρχισμός, υλισμός, ωφελιμισμός, laissez faire, ουτοπία, σοσιαλισμός, κομμουνισμός και άλλες πιο άγνωστες). Και μέσα αυτό το δίπολο εμπίπτουν και οι διάφορες υποκατηγορίες, όπως για παράδειγμα, το «ανοιχτό» ζήτημα της ελευθερίας του λόγου.
Και μία πλάνη…
Τροφή για σκέψη: Κάθε πολιτεία οφείλει να τη διαφυλάσσει αφού διατηρεί το χρέος πραγμάτωσης των σκοπών της. «Πρέπει όμως να τονίσω ότι ο κανόνας αυτός της ελευθερίας διατύπωσης και μετάδοσης των στοχασμών δεν έχει ποτέ πραγματοποιηθεί πλήρως και είναι πλάνη να υποστηρίζεται ότι αυτή η έκφραση είναι πραγματική, ελεύθερη, ακόμη και στις δημοκρατίες», σημειώνει ο Λάμπρος Σινανιώτης επικαλούμενος αρχικά τον Τσάτσο.
«Κυρίως διότι την ελευθερία τού πολιτικού στοχασμού την έχουν μονοπωλήσει οι ιδιοκτήτες του τύπου και των άλλων μέσων μαζικής επικοινωνίας (τηλεόραση, διαδίκτυο κ.λπ.)».
Όλα αυτά τα μέσα αποτελούν αντικείμενο εμπορίου και άρα σε αυτό συνίσταται η «υποκριτική αντίφαση».
Η ταπεινοφροσύνη του σοφού
Συνοψίζοντας, ο Λάμπρος Σινανιώτης δεν εμπίπτει στην παρατήρηση του Ντέιβιντ Χιουμ ότι «τίποτα πιο σύνηθες δεν παρατηρείται σε όσους αξιώνουν ότι φέρνουν κάτι καινούργιο στον κόσμο της φιλοσοφίας ή της επιστήμης από το να απορρίπτουν όλους τους προκατόχους τους στην προσπάθειά τους να εδραίωσουν τις αρετές των δικών τους συστημάτων». Με τη δική του ταπεινοφροσύνη μπροστά στη ροή της Ιστορίας, ο Λάμπρος Σινανιώτης εξασφαλίζει τη διάκρισή του.
Πληροφορίες
Λάμπρος Δ. Σινανιώτης
Το Κράτος
Συμβολή στην φιλοσοφία της Πολιτείας
Αθήνα, 2024
Σελίδες 190
Για να περιγράψει κανείς τη νέα μελέτη Το Κράτος, Συμβολή στην φιλοσοφία της Πολιτείας (εκδ. Π.Ν. Σάκκουλας) που συνέθεσε ο Λάμπρος Σινανιώτης, μπορεί να επικαλεστεί ελεύθερα τη φράση του φιλολόγου και ποιητή Νάσου Βαγενά. «Η ποίηση είναι γλώσσα που χορεύει. Ο πεζός λόγος γλώσσα που περπατά».
Ζωντανό και περιπετειώδες
Ο σπουδαίος νομικός και φιλόσοφος Λάμπρος Σινανιώτης αναμοχλεύει μία πτυχή της Φιλοσοφίας (ή της πολιτικής θεωρίας κατά τους αγγλοσάξονες) με ύφος ζωντανό και περιπετειώδες, που δεσμεύει. Τον βοηθά βέβαια και το θέμα του (ελαφρώς παραμελημένο στη σύγχρονη βιβλιογραφία αλλά εξαιρετικά καίριο, κεντρικό): Το κράτος, από τη σύλληψή του μέχρι σήμερα.
Ο Λάμπρος Σινανιώτης δεν προτείνει τη δική του θεωρία του κράτους. Ή μια νέα φιλοσοφία της πολιτείας. Αυτό το ευσύνοπτο δοκίμιο λειτουργεί περισσότερο ως εποπτεία και αποθησαύρισμα της ιστορίας των ιδέων γύρω από την πυρηνική αυτή πραγματικότητα. Σε κάθε περίπτωση, ο αναγνώστης φυλλομετρά τη μελέτη με ζωηρό ενδιαφέρον παρά το επιστημονικό υπόστρωμά της.
Ασκήσεις του μυαλού
Ο συγγραφέας αποκρυσταλλώνει τις σκέψεις στοχαστών με θαυμαστή συμπύκνωση αλλά διατηρεί την ουδετερότητα του μελετητή. Σε ορισμένες μόνο εξαιρέσεις επιτρέπει να διατυπωθούν ανοιχτά οι δικές του θέσεις. Όπως ένας σοφός δάσκαλος. Εξάλλου, υπήρξε καθεαυτός καθηγητής ύστερα από λαμπρές σπουδές υπό τον πεφωτισμένο καθηγητή Ρούντολφ Πόλε στη Γερμανία (όπου ολοκλήρωσε το ντοκτορά του).
Εν ολίγοις, Το κράτος αποτελεί κυρίως πολύτιμο εγχειρίδιο για σπουδαστές, εραστές της σκέψης, σύγχρονους διανοούμενους, ευαίσθητους ως προς την πορεία της πολιτικής πραγματικότητας -της κοινωνίας και κατ΄επέκταση του κράτους. Μπορεί να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για να διαμορφώσει κανείς, να εξελίξει ή και να μεταβάλει προσωπικές σκέψεις.
Θα βρει τον καιρό του…
Βέβαια, «όταν ερευνά κανείς το υφιστάμενο πραγματικά κράτος σε σχέση προς το ιδανικό κράτος, αισθάνεται μεγάλη απογοήτευση», επισημαίνει τρανταχτά στα προλεγόμενα ο γνωστός νομικός και δικηγόρος. Μπορεί να αποτελεί ουτοπία, αλλά «θα βρει τον καιρό του».
Ο Λάμπρος Σινανιώτης επιχειρεί ουσιαστικά μία ακτινογραφία κάθε πτυχής του συγκεκριμένου αντικειμένου. Από τη φιλοσοφική θεώρηση του κράτους, τη γέννηση και τους σκοπούς του ως τα Πολιτεύματα, τους φορείς του κράτους (ή της κρατικής εξουσίας), το κράτος δικαίου, τα ατομικά δικαιώματα, τη Δικαιοσύνη, την Παιδεία, την Εκκλησία (ή τη θρησκεία…).
Τρεις άξονες
Η ανάλυση του κράτους αποτελεί αντικείμενο τριών γνωστικών κατευθύνσεων: πολιτειολογίας, κοινωνιολογίας και φιλοσοφίας του Δικαίου.
Πρώτον, εφόσον το κράτος υπάρχει μέσα στην κοινωνία παραμένει κοινωνικό φαινόμενο (αντικείμενο κοινωνιολογίας). Δεύτερον, στην πολιτειολογία (ή στη φιλοσοφία του κράτους) οι διάφορες θεωρίες προσεγγίζουν την έννοια του κράτους (μορφές, οργάνωση, σκοπούς, σχέσεις με δίκαιο) και την ανεύρεση του ιδεατού ή ορθού κράτους. Η φιλοσοφία του Δικαίου, τέλος, αντιμετωπίζει τα προβλήματα που ανακύπτουν σε σχέση προς το κράτος, τα οποία θεωρούνται ως σχέσεις κανόνων δικαίου μεταξύ τους.
Στις μάχημες μέρες, ο αείμνηστος Στέφανος Δεληκωστόπουλος με τον Λάμπρο Σινανιώτη
Απαύγασμα
Ουσιαστικά πρόκειται για το απαύγασμα της πολιτικής θεωρίας στην δυτική παράδοση που ο Λάμπρος Σινανιώτης πυκνώνει θαυμαστά μέσα σε εκατόν ενενήντα σελίδες. Πλαγιοκοπεί τις πρωτότυπες πηγές, τόσο τις αυτονόητες όσο και τις μη αναμενόμενες. Από τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα, τον Τσάτσο και τον Βεζανή ως τον Στέφανο Δεληκωστόπουλο (με τον οποίο συνεργάστηκε επί χρόνια στο δικηγορικό τους γραφείο που συνεχίζει σήμερα η δεύτερη γενιά), τον Παύλο Σούρλα και τον Αντώνη Παντελή inter alia. Τον Χομπς, τον Λοκ, τον Χέγκελ, τον Καντ, τον Ρουσό, τον Λάσκι, τον Μοντεσκιέ τον Μακιαβέλι ως τον Χαρτ, τον Ντουόρκιν και πολλούς άλλους.
Σφαίρα ασφάλειας
Μπορεί Το Κράτος να πρόκειται κυρίως για ιστορική θεώρηση αλλά η επιλογή των στοχαστών και των συγκεκριμένων ιδεών τους συνθέτουν κάτα κάποιο τρόπο και το προσωπικό του βλέμμα στον κόσμο αυτό.
Ως προς το Κράτος δικαίου, επί παραδείγματι, ξεχωρίζει την υπέροχη φράση του Κωνσταντίνου Τσάτσου, ότι αποτελεί «σφαίρα ασφάλειας» πέρα από τα συμφέροντα της στιγμής ή και εναντίον τους.
Ως προς τα Ατομικά δικαιμώματα αποσαφηνίζει καταλλήλως τις παρανοήσεις σε σχέση με την αρχαία Ελλάδα (έννοιες συμμετοχής, ισηγορίας/παρρησίας, ισονομίας). Υποστηρίζει ότι υπήρχαν πολιτικές αλλά και ατομικές ελευθερίες (όχι μόνο υποχρεώσεις).
Ανθρώπινα δικαιώματα
Διακρίνει τρεις πόλους στα ανθρώπινα δικαιώματα: Τα ατομικά, τα κοινωνικά και τα πολιτικά δικαιώματα.
«Υπάρχουν περιορισμοί στα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά δεν εξαλείφουν το περιεχόμενο του δικαιώματος», επισημαίνει ο Λάμπρος Σινανιώτης. Θυμίζει επίσης ότι «δικαιώματα χωρίς περιορισμούς καταντουν άρνηση της ελευθερίας» (κατά τη διατύπωση του Παντελή).
Ο εμβληματικός Λεβιάθαν
Πράγμα που οδηγεί στον πατέρα της θεωρίας του Κράτους, τον ιδιο τον Τόμας Χομπς. Στο θεμελιώδες έργο του (Λεβιάθαν) υποστηρίζει ότι με το κοινωνικό συμβόλαιο ο άνθρωπος volontairement αποψίλωσε ένα κοινώς συμφωνημένο ποσοστό των φυσικών (ατομικών) του δικαιωμάτων (αυτά που προκύπτουν από τη φύση) για το κοινό καλό της οργανωμένης κοινωνίας και την αυτοπροστασία του.
Γύρω από το διαχρονικό πεδίο της σχέσης κράτους και ατόμου διαμορφώνονται δεκάδες θεωρίες (αναρχισμός, υλισμός, ωφελιμισμός, laissez faire, ουτοπία, σοσιαλισμός, κομμουνισμός και άλλες πιο άγνωστες). Και μέσα αυτό το δίπολο εμπίπτουν και οι διάφορες υποκατηγορίες, όπως για παράδειγμα, το «ανοιχτό» ζήτημα της ελευθερίας του λόγου.
Και μία πλάνη…
Τροφή για σκέψη: Κάθε πολιτεία οφείλει να τη διαφυλάσσει αφού διατηρεί το χρέος πραγμάτωσης των σκοπών της. «Πρέπει όμως να τονίσω ότι ο κανόνας αυτός της ελευθερίας διατύπωσης και μετάδοσης των στοχασμών δεν έχει ποτέ πραγματοποιηθεί πλήρως και είναι πλάνη να υποστηρίζεται ότι αυτή η έκφραση είναι πραγματική, ελεύθερη, ακόμη και στις δημοκρατίες», σημειώνει ο Λάμπρος Σινανιώτης επικαλούμενος αρχικά τον Τσάτσο.
«Κυρίως διότι την ελευθερία τού πολιτικού στοχασμού την έχουν μονοπωλήσει οι ιδιοκτήτες του τύπου και των άλλων μέσων μαζικής επικοινωνίας (τηλεόραση, διαδίκτυο κ.λπ.)».
Όλα αυτά τα μέσα αποτελούν αντικείμενο εμπορίου και άρα σε αυτό συνίσταται η «υποκριτική αντίφαση».
Η ταπεινοφροσύνη του σοφού
Συνοψίζοντας, ο Λάμπρος Σινανιώτης δεν εμπίπτει στην παρατήρηση του Ντέιβιντ Χιουμ ότι «τίποτα πιο σύνηθες δεν παρατηρείται σε όσους αξιώνουν ότι φέρνουν κάτι καινούργιο στον κόσμο της φιλοσοφίας ή της επιστήμης από το να απορρίπτουν όλους τους προκατόχους τους στην προσπάθειά τους να εδραίωσουν τις αρετές των δικών τους συστημάτων». Με τη δική του ταπεινοφροσύνη μπροστά στη ροή της Ιστορίας, ο Λάμπρος Σινανιώτης εξασφαλίζει τη διάκρισή του.
Πληροφορίες
Λάμπρος Δ. Σινανιώτης
Το Κράτος
Συμβολή στην φιλοσοφία της Πολιτείας
Αθήνα, 2024
Σελίδες 190
