Ο ρόλος των Μελετών στην Εθνική Οικονομία

Στόχος του παρόντος είναι η ανάδειξη του ρόλου των μελετών έργων υποδομής για την εθνική οικονομία, η αποτίμηση των μοντέλων που έχουν εφαρμοστεί και η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας τους. Στον όρο μελέτη εμπεριέχεται και η μελέτη σκοπιμότητας, ό

​

Στόχος του παρόντος είναι η ανάδειξη του ρόλου των μελετών έργων υποδομής για την εθνική οικονομία, η αποτίμηση των μοντέλων που έχουν εφαρμοστεί και η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας τους. Στον όρο μελέτη εμπεριέχεται και η μελέτη σκοπιμότητας, όπου αυτή συντάσσεται με προέχοντα τεχνικά κριτήρια (σπανίως). Η επισήμανση γίνεται διότι συνήθως η σκοπιμότητα “τεκμηριώνεται” με όρους πολιτικής προτεραιότητας και στη συνέχεια καλούνται οι τεχνικοί να περιβάλουν την πολιτική επιθυμία με τεχνικούς όρους. Για του λόγου το αληθές είναι δυνατόν να ανατρέξει κανείς στην “τεκμηρίωση” της σκοπιμότητας διαφόρων έργων (πχ σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης-Καβάλας κλπ).

Θα μου επιτραπεί μια παρέκβαση της σκέψης, για να τοποθετηθεί με κοινά αποδεκτούς όρους η συσχέτιση μελέτης – στόχων αυτής και σκοπιμοτήτων. Θεωρητικά οι μελέτες έργων υποδομής έχουν πολλαπλούς στόχους μεταξύ των οποίων είναι κυρίως:

Ο σχεδιασμός και προγραμματισμός δράσεων, εξασφαλίζοντας ότι λαμβάνονται υπόψη οι τεχνικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές παράμετροι
Η εκτίμηση κόστους του έργου, καθώς παρέχουν στοιχεία προϋπολογισμού κατασκευής και συντήρησης ώστε να τεκμηριώνεται η διαχρονική κατανομή πόρων και οι πρόνοιες που πρέπει να λάβει ο Εργοδότης
Η εκτίμηση των επιπτώσεων του έργου τόσο σε επίπεδο περιβάλλοντος όσο και σε επίπεδο κοινωνικών αναδράσεων (εξυπηρέτηση χρηστών, ασφάλεια, οχλήσεις κλπ.)
Η αναγνώριση κινδύνων, η αξιολόγηση πιθανοτήτων, η προσέγγιση λύσεων προ της έναρξης κατασκευής τόσο σε θέματα τήρησης χρονοδιαγραμμάτων όσο και σε θέματα χρηματοοικονομικών ροών
Η νομική συμμόρφωση σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς και το νομοθετικό πλαίσιο σε επίπεδο διαδικασιών υλοποίησης/συντήρησης (ανάθεση, διαχείριση συμβάσεων, νομιμότητα χρηματοδοτήσεων κλπ.)
Η επιτελεστικότητα του έργου στον προσδιορισμένο χρόνο ζωής του
Η ασφάλεια του ανθρώπινου δυναμικού κατά την φάση κατασκευής /συντήρησης του έργου και των χρηστών κατά τη φάση λειτουργία του

Επίσης σε “θεωρητικό επίπεδο” και σύμφωνα με τους παραπάνω στόχους, η συμβολή των μελετών στην εθνική και τοπική οικονομία αναλόγως του μεγέθους και της χρήσης του έργου, αφορά:

Στη βελτιστοποίηση των πόρων και την αποδοτική κατανομή τους εφόσον φυσικά υπάρχει ιεράρχηση αναγκών και προτεραιοποίηση δράσεων (σπάνιο φαινόμενο)
Στη δημιουργία θέσεων εργασίας με συνολικότερο δημοσιονομικό όφελος
Σε μακροπρόθεσμα οφέλη για την οικονομία μέσω ενίσχυσης της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας (δίκτυα μεταφορών, ενέργειας, ενίσχυσης και θωράκισης πρωτογενούς τομέα κλπ.)
Σε αναπτυξιακή σταθερότητα όταν οι σχεδιαζόμενες υποδομές στηρίζουν την οικονομική ανάπτυξη, βελτιώνουν την ποιότητα ζωής και ενισχύουν τελικώς το ΑΕΠ της χώρας, ενώ ταυτόχρονα αμβλύνουν το δημογραφικό πρόβλημα, με την προϋπόθεση της ιεράρχησης και προτεραιοποίησης δράσεων
Στη μείωση απρόβλεπτων εξόδων και καταστάσεων
Στην ελκυστικότητα επενδύσεων σε όλους τους τομείς της οικονομίας εφόσον το σύστημα υλοποίησης είναι αυτό των δημοσίων έργων και στην ελκυστικότητα επενδύσεων για την ίδια την υλοποίηση / συντήρηση του έργου

Μετά τα παραπάνω θεωρητικώς αποδεκτά ακολουθούν  κάποιες παρατηρήσεις-  επισημάνσεις για την υφιστάμενη κατάσταση στη χώρα.

Η ευδαιμονία των εξαγγελιών και η “ανάπτυξη” που εγγυήθηκαν αυτές ολοκληρώθηκαν οπότε θα ήταν χρήσιμο να επαναφέρουμε στο επίκεντρο την πραγματικότητα. Οι αναφορές στις αστοχίες όλων των χρονοδιαγραμμάτων που ακολουθούσαν τις εξαγγελίες έργων και δράσεων είναι εντυπωσιακή, αν και  ηθελημένα ή όχι δεν υπάρχει δυναμική στην κοινωνία για την ανάδειξη τους. Ακόμη και φορείς που έχουν θεσμοθετηθεί να διασφαλίζουν την ενημέρωση της κοινωνίας και της δημοκρατίας ηθελημένα ή αθέλητα ενσωματώνονται στον εκάστοτε κυβερνητικό  μανδύα απεμπολώντας τον θεσμικό τους ρόλο, γεγονός που θίγει ακόμη και την ποιότητα της δημοκρατίας. Πολλές δράσεις που εξαγγέλθηκαν για παράδειγμα την  περίοδο 2020-2021  όχι μόνο δεν έχουν υλοποιηθεί, αλλά οι περισσότερες εξ αυτών δεν έχουν ξεκινήσει.

Ενδεικτικά είναι δυνατόν να αναφερθούν τα 13 Κέντρα Πολιτικής Προστασίας, οι φοιτητικές εστίες του ΔΠΘ, τα δικαστικά μέγαρα, οι 17 σχολικές μονάδες της Κεντρικής Μακεδονίας, το κτίριο του Υπουργείου Υποδομών Μεταφορών, ο ΒΟΑΚ (τμήμα 2, 3 που υποτίθεται ότι έχουν  συμβατοποιηθεί ), η ηλεκτροκίνηση Αλεξανδρούπολης – Ορμενίου, η νέα σιδηροδρομική μονή γραμμή Θεσσαλονίκη-Καβάλα-Τοξότες, τα αρδευτικά δίκτυα και τα φράγματα άρδευσης, και πολλά  άλλα καθώς ο κατάλογος είναι μακρύς.

Παρότι η εισαγωγή των νέων συστημάτων διαχείρισης των δημόσιων πόρων που ευαγγελίστηκαν οι εμπνευστές τους τόσο στο οικονομικό  (περίπου διαφημίστηκαν ως λεφτόδεντρα) όσο και στο χρονικό επίπεδο, δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, η Πολιτεία και τα αρμόδια όργανά της δεν φαίνεται να ασχολούνται:

να βγάλουν συμπεράσματα
να εντοπίσουν αστοχίες
να θεσπίσουν ενέργειες αποφυγής αστοχιών και να δράσουν για το καλό της χώρας

Σε μία πρόσφατη παρέμβαση στην Επιτροπή Βιομηχανίας και Ανάπτυξης της Βουλής, μέσα σε ένα αυστηρό πλαίσιο τοποθέτησης 4 λεπτών, διατύπωσα συνοπτικά ορισμένες απόψεις, από τις οποίες θα αναφέρω κάποια σημεία, στην φιλόξενη γωνιά του ΕΡΓΟΛΗΠΤΙΚΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ:

Το στάδιο της μελέτης ενός έργου είναι σε παγκόσμιο επίπεδο, διακριτό και απαραίτητο. Η μελέτη είναι στάδιο ωρίμανσης και εξοικονομεί πόρους. Η ιδεοληπτική προσέγγιση ότι η μελέτη αποτελεί αναγκαίο κακό και χάσιμο χρόνου αποτελεί λανθασμένη παραδοχή
Τα έργα παραχώρησης, οι συμβάσεις ΣΔΙΤ για έργα υποδομής ΔΕΝ ΑΛΛΟΙΩΝΟΥΝ τον χαρακτήρα αυτών ως ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ καθώς κατασκευάζονται και εξυπηρετούνται για το κοινωνικό σύνολο.
Τα ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ, σε κάθε περίπτωση και σε όλες τις φάσεις δημιουργίας οφείλουν να έχουν μηχανισμούς ελέγχου σε τεχνικό, ποιοτικό και οικονομικό επίπεδο. Η άσκηση του Δημόσιου ελέγχου οφείλει να εξασφαλίζει υψηλή στάθμη συμμόρφωσης και κυρίως ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ έναντι πιέσεων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αστοχίες κατά τη φάση υλοποίησης του έργου συνήθως αποδίδονται στην μελέτη και στον μελετητή ο οποίος θεωρείται “κακός” και η μελέτη του “άχρηστη”, που αποτελούν εύκολες αιτιολογίες χωρίς να υπάρχει ένας προβληματισμός για την αλήθεια τέτοιων ισχυρισμών.

Πριν γενικεύσουμε στους παραπάνω χαρακτηρισμούς καθώς δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιος που να πιστεύει ότι η χώρα έχει «κακούς» μελετητές ας δούμε πως αντιμετωπίζεται συνήθως η μελέτη:

Στον ιδιωτικό τομέα ο εργοδότης (ιδιώτης) ζητάει από τον “μηχανικό-μελετητή” να του “εκδώσει μία άδεια” (διαδικαστική προσέγγιση) έναντι της “εκπόνησης μελέτης” (τεχνική προσέγγιση)
Στο δημόσιο τομέα είναι ευρέως διαδεδομένη στις πολιτικές ηγεσίες η αντίληψη που προανέφερα για την “χρησιμότητα των μελετών”

Στο παραπάνω περιβάλλον ο εκάστοτε μελετητής, συνήθως δεν έχει χώρο και λόγο να υποστηρίξει την μελέτη του, καθώς τις περισσότερες φορές δεν ενημερώνεται για τα επισυμβαίνοντα κατά την εξέλιξη του έργου. Η εισαχθείσα διαδικασία στα δημόσια έργα για την “αποδοχή τροποποίησης” μελέτης κατά την οποία καλείται ο μελετητής να αποδεχτεί ή μη τις κατασκευαστικές προτάσεις συνήθως δεν τηρείται, ενώ όπου τηρείται πολλές φορές  αυτό γίνεται τυπικά, ως μέρος μιας συμφωνίας που έχει γίνει χωρίς τον μελετητή. Στα ιδιωτικά έργα είναι ακόμη πιο περίπλοκο καθώς  διαπιστώνεται έλλειψη διακριτών ρόλων, συχνά έλλειψη συμβάσεων κλπ.

 Από τις παραπάνω επισημάνσεις/αναλύσεις και από τις αστοχίες που παρατηρούνται σε χρονοδιαγράμματα-προγραμματισμούς και οικονομικές ροές, θεωρώ ότι πρέπει να διερευνηθεί το μέρος αυτών που αφορά στην ΜΕΛΕΤΗ.

Δεν υποστηρίζω ότι δεν υπάρχουν μελέτες με προβλήματα ή/και ελλείψεις, ούτε είμαι οπαδός της  αιτιολόγησης που διατυπώνεται σε αρκετές περιπτώσεις  ότι αυτές έχουν εγκριθεί μετά από έλεγχο. Μετά από σαράντα χρόνια στον τομέα των μελετών έργων υποδομών, παρότι δεν έχω χρησιμοποιήσει το επιχείρημα (αποτελεί κατά την άποψή μου, πρακτική διάχυσης ευθυνών) πιστεύω ότι ΚΑΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΛΗΡΗΣ και ΟΡΘΗ εάν δεν έχει ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΒΛΕΨΗ. Οι αστοχίες κατά συνέπεια  δεν είναι αποτέλεσμα  “κακού” μελετητή αλλά έλλειψη “ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ” της, η οποία αποτελεί ουσιαστικά διαδικασία “ΚΡΙΤΙΚΗΣ”  από άλλο “μάτι”.

Επισημαίνεται ότι με τον όρο επίβλεψη νοείται ο έλεγχος και η διόρθωση με τεκμηριωμένο τρόπο των αποτελέσματος, και όχι η απλή παραλαβή μίας λίστας παραδοτέων με βάση την επιβεβαίωση της πληρότητας και όχι της ορθότητας αυτών. Θεωρώ ότι η ουσία της ΜΕΛΕΤΗΣ βρίσκεται στην βάσανο της διερεύνησης τεχνικών λύσεων και με την έννοια αυτή η ουσιαστική ΕΠΙΒΛΕΨΗ αφορά στην εξάντληση της διερεύνησης όλων των παραγόντων.

Ο ΜΥΘΟΣ συνεπώς των “ΑΧΡΗΣΤΩΝ” ΜΕΛΕΤΩΝ κατά την άποψη μου δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση λογικό συμπέρασμα μιας διαδικασίας εάν δεν συνοδεύεται από την έννοια των “ΑΧΡΗΣΤΩΝ” ΕΠΙΒΛΕΨΕΩΝ τους. Η απόδοση μονομερών ευθυνών για τα πολλαπλά αίτια αστοχιών οφείλει να λαμβάνει υπόψη ότι αυτές δημιουργήθηκαν στα πλαίσια ενός συστήματος παραγωγής έργων το οποίο είτε δεν σχεδιάστηκε σωστά είτε σχεδιάστηκε σωστά αλλά δεν εφαρμόζεται σωστά.

Επισημαίνω ότι το σύστημα είναι συνολικό και κατά συνέπεια δεν είναι δυνατή η παραγωγή “ΧΡΗΣΙΜΩΝ ΕΡΓΩΝ” από “ΑΧΡΗΣΤΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ” και όποιος δεν θέλει να το καταλάβει απλά εθελοτυφλεί.

Το πρόσφατο δόγμα της ανάγκης ιδιωτικοποίησης των ελέγχων και των επιβλέψεων, όπως έχει εισαχθεί αποσπασματικά και εμβαλωματικά μάλλον θυμηδία προκαλεί πέραν των όποιων στρεβλώσεων. Για παράδειγμα για τα “μικρά” έργα ο επιβλέπων θα προκύπτει “με κλήρωση” από έναν “κατάλογο του ΤΕΕ” και θα «επιβλέπει» την  παράδοση της μελέτης, δηλαδή θα μετράει τα “κουτάκια” που πρέπει να “κλικάρει” για την πληρότητα, ως ένας απλός διοικητικός υπάλληλος. Αναρωτήθηκα πολλές φορές εάν οι «εισηγητές» τέτοιων συστημάτων που καθορίζουν την ποιότητα των μελετών της χώρας και το εργασιακό πλαίσιο των μελετητών, έχουν εκπονήσει μελέτες και αν έχουν παρακολουθήσει την εφαρμογή τους.

Ένα άλλο παράδειγμα για τα μεγαλύτερα των ορίων της ΕΕ έργα είναι το επίσης “έξυπνο” μοντέλο, για την ορθότητα του οποίου παρόλες τις ερωτήσεις που έκανα, παρόλες τις συζητήσεις που κάναμε στους συλλογικούς μας φορείς ΚΑΝΕΙΣΣ δεν μπόρεσε να την τεκμηριώσει, δηλαδή ποιος είναι ο λόγος που ο ΠΡΟΣΦΕΡΩΝ για την ανάληψη μίας σύμβασης,  αποτελεί ενιαία ομάδα με τον ΕΛΕΓΚΤΗ του και μάλιστα πληρώνεται από αυτόν. Την ανωτέρω απορία την εξέφρασα και με θεσμικό τρόπο (συνεδρίαση επιτροπής της Βουλής), φυσικά χωρίς απάντηση.

Επειδή θεωρώ ότι μία δημόσια αρθρογραφία οφείλει να καταλήγει σε διατύπωση προτάσεων ώστε να είναι χρήσιμη, ΠΡΟΤΕΙΝΩ την αναμόρφωση των διάσπαρτων συστημάτων παραγωγής έργων που κυκλοφορούν στην χώρα και τη διαμόρφωση ενός απλού συστήματος με καθορισμένους ρόλους σε κάθε στοιχείο της παραγωγής.

Για να είναι σαφές και χρήσιμο για την χώρα, θα πρέπει αυτός που θα το συντάξει να έχει απαντήσεις στα εξής:

Ποιοι είναι οι παραγωγοί και πως τεκμηριώνεται ουσιαστικά η καταλληλότητα τους (ας μη μιλήσουμε το ΠΔ 71)
Ποιο είναι το επίπεδο/σημείο ελέγχου, δηλαδή έλεγχος της διαδικασίας ή έλεγχος του παραδοτέου
Ποιος είναι ο ελεγκτής και πως διασφαλίζεται η ανεξαρτησία αυτού από τους λοιπούς συντελεστές
Ποιος είναι ο εκφραστής του δημόσιου συμφέροντος και πως τεκμηριώνεται η ορθότητα των αποφάσεων του.

Δυστυχώς όσο δεν αποφασίζουμε για την ανάγκη ενός νέου συστήματος, ορθολογικά και συνολικά  σχεδιασμένου, όπως εξάλλου σε όλο τον δυτικό κόσμο, τόσο θα παίζουμε ένα παιχνίδι ΑΠΟΔΟΣΗΣ – ΔΙΑΧΥΣΗΣ ΕΥΘΥΝΩΝ και τόσους ΜΥΘΟΥΣ θα συντηρούμε με ότι αυτό συνεπάγεται στο ΚΟΣΤΟΣ και την ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ των έργων υποδομής.

πηγή: Εργοληπτικόν Βήμα Νο_141 της ΠΕΣΕΔΕ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ

 Ακολουθήστε το gobhma.gr στο Google News για να έχετε έγκαιρη & έγκυρη τεχνική ενημέρωση

Αυτά και άλλα πολλά άκρως ενδιαφέροντα στο περιοδικό της ΠΕΣΕΔΕ που κυκλοφορεί – ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ! Καλή ανάγνωση!