Ο ρόλος του slaktivism στην ελληνική πολιτική

Όμως και στην Ελλάδα, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, όλο και περισσότεροι πολίτες απέχουν από αυτή την κορυφαία στιγμή εκδήλωσης της πολιτικής βούλησης τους. Πολλοί πολιτικοί επιστήμονες αποδίδουν την απαξίωση αυτή στην συνείδηση των πολιτών, εξαιτίας της αδυναμία των εκλογών να δώσουν λύσεις στα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα τους.

Οι ψηφοφόροι θεωρούν ότι η εκλογική διαδικασία είναι ένα απηρχαιωμένο εργαλείο που δεν συνάδει με την σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα, πιστεύοντας δικαιολογημένα ότι οι αποφάσεις για την ζωή τους παίρνονται σε πολυτελή υπερεθνικά γραφεία που συγχρωτίζονται πολιτικοί με λομπίστες και οι εκλογές να αποτελούν το νομιμοποιητικό εργαλείο των αποφάσεων που λαμβάνονται σε αυτά.

Οι νέες τεχνολογίες και ειδικά το διαδίκτυο και τα κοινωνικά μέσα δημιούργησαν μια ψηφιακή δημόσια σφαίρα που ο διάλογος διαμορφώνεται με νέους όρους, σε σχέση με το πολιτικό παρελθόν. Αυτός χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως η δημιουργία ψηφιακών ομάδων εθελοντικού χαρακτήρα ομάδων (Grassroot movement) προς επίρρωση συγκεκριμένων σκοπών, οι οποίες διέρχονται πέρα και εκτός κομμάτων και -εσμών.

Εκλογές vs κοινωνία πολιτών

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυνατότητας του διαδικτύου και των κοινωνικών μέσων να κινητοποιούν πλατιές κοινωνικές ομάδες αποτέλεσε η απήχηση που είχε στους πολίτες η πρωτοβουλία της Μαρίας Καρυστιανού ενάντια στην προσπάθεια συγκάλυψης, αλλά και της αναζήτησης ποινικών ευθυνών πολιτικών προσώπων στην τραγωδία των Τεμπών. Τα πολιτικά κόμματα φαίνεται ότι δεν μπορούν να έχουν την ίδια ικανότητα, δηλαδή να κινητοποιήσουν ευρύτερα κοινωνικά σύνολα, εξαιτίας του πελατειακού και υστερόβουλου χαρακτήρα που είχαν και έχουν στην ιστορία του ελληνικού κράτους.

Προς επίρρωση των ανωτέρω, σε έρευνα του Οργανισμού έρευνας και ανάλυσης Διανέοσις που διεξήχθη το Μάϊο του 2024  οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι εμπιστεύονται απόλυτα ή πολύ τα κόμματα σε ποσοστό 6,5 %, ενώ στο ίδιο ερώτημα το 2016  η εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι σε αυτά ήταν 18,1%. Παρατηρούμε δηλαδή μια κατακρήμνιση της εμπιστοσύνης των Ελλήνων στη επίσημη θεσμική πολιτική έκφραση που αποτελούν τα κόμματα.

Οι αριθμοί μπορεί να βοηθήσουν στην κατανόηση της δυνατότητας κινητοποίησης που μπορεί να προσφέρει το διαδίκτυο σε πρωτοβουλίες πολιτών. Στις προηγούμενες ευρωεκλογές τα κόμματα που βρίσκονται αριστερά της Νέας Δημοκρατίας συγκέντρωσαν όλα μαζί 1.803.319 ψήφους η Νέα Δημοκρατία 1.125.602, ενώ η πρωτοβουλία της κυρίας Καρυστιανού συγκέντρωσε 1.353.567 υπογραφές!

Η συμμετοχή στις πρόσφατες ευρωεκλογές έφτασε στο 41,39% στις τελευταίες εθνικές εκλογές 53,74%, ενώ στις εκλογές του 2007 ήταν στο 74,15%. Παρατηρούμε δηλαδή μια μείωση στην συμμετοχή στις εθνικές εκλογές της τάξεως του 20,41% σε μόλις 16 χρόνια. Φαίνεται ότι οι πολίτες πλέον δεν κινητοποιούνται πολιτικά μέσω της εκλογικής διαδικασίας. Προτιμούν ίσως όπως θα δούμε παρακάτω ένα άλλο τρόπο πολιτικής διάδρασης;

Slaktivism: Υποκατάστατο της πολιτικής συμμετοχής;

O όρος Slaktivism χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την πολιτική ενεργοποίηση ενός πολίτη μέσω του διαδικτύου και των κοινωνικών μέσων. Η ένταση της αυτή μπορεί να ποικίλει από μια απλή συλλογή υπογραφών, έως την δημιουργία και συντονισμό ιστορικών πολιτικών κινητοποιήσεων όπως αυτή του Black Lives Matter που ενεργοποιήθηκε αρχικά μέσω του διαδικτύου.

Οι υπέρμαχοι της ψηφιακής πολιτικοποίησης θεωρούν ότι αυτή μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία να δραστηριοποιηθούν πολίτες που διστάζουν να εκθέσουν τις πολιτικές ιδέες τους στο φυσικό περιβάλλον, με συνέπεια να καθίστανται πολιτικά αδρανείς ή αλλιώς με την αρχαιοελληνική σημασία “ιδιώτες”.

Θεωρείται ως μια πολιτική δράση “χαμηλού” κινδύνου και κόστους αλλά και αποτελεσματικότητας, όταν αυτή παραμένει απομονωμένη στο ψηφιακό περιβάλλον. Η ψηφιακή πολιτική δραστηριοποίηση μπορεί να δώσει στον πολίτη-χρήστη του διαδικτύου μια ψευδαίσθηση πολιτικής δραστηριοποίησης και μια αίσθηση ψυχικής ικανοποίησης, ενώ ταυτόχρονα αφαιρεί από αυτόν την ενέργεια και την θέληση για μια ουσιαστικότερη πολιτική παρέμβαση. Απομονώνει πολλές φορές τον πολίτη από το φυσικό πολιτικό περιβάλλον όπου κυριαρχούν οι ιδεολογικές ζυμώσεις καθιστώντας τον ουσιαστικά ένα απλό ψηφιακό χρήστη, δύσκολα διακριτό από ένα κακόβουλα υποκινούμενο bot.

Ο ρόλος του διαδικτύου

Το διαδίκτυο σε αντίθεση με την φυσική δημόσια σφαίρα μπορεί εύκολα να ελεγχθεί από το κράτος ως προς την πρόσβαση των πολιτών σε αυτό όπως για παράδειγμα κάνει η κινεζική κυβέρνηση με την εγκατάσταση του λογισμικού firewall , αλλά και το καθιστά ευάλωτο σε κακόβουλες παρεμβάσεις τρίτων (hacking).

Επίσης τα κοινωνικά δίκτυα χειραγωγούνται από τις εταιρείες ιδιοκτήτες τους. Οι χρήστες αυτών πρέπει να διαμορφώνουν τις αναρτήσεις τους ανάλογα με τους όρους πολιτικής «ορθότητας» που οι ιδιωτικές εταιρείες – ιδιοκτήτες- επιβάλλουν, οι οποίοι συχνά μεταβάλλονται εξυπηρετώντας τις πολιτικές σκοπιμότητες των κατόχων τους.

Επομένως η ψηφιακή πολιτική δράση μπορεί να είναι χρήσιμη, αλλά δεν μπορεί να υποκαταστήσει την φυσική παρουσία του πολίτη, σε θεσμικές (εκλογές) αλλά και εξωθεσμικές πολιτικές δραστηριότητες ( διαδηλώσεις διαμαρτυρίες).

Ο ψηφιακός “μικροακτιβισμός” 

Παραπάνω αναφέρθηκα ως παράδειγμα “Slaktivism” την πρωτοβουλία συγκέντρωσης υπογραφών από την κυρία Καρυστιανού με σκοπό την αποφυγή πολιτικής συγκάλυψης της τραγωδίας των Τεμπών και αναζήτησης ποινικών ευθυνών σε πολιτικά πρόσωπα.Παρόλο που υπάρχει σαφής συνταγματική πρόβλεψη (άρθρο 73) σύμφωνα με την οποία με υπογραφή πεντακοσίων χιλιάδων πολιτών με δικαίωμα ψήφου μπορούν να κατατίθενται προτάσεις νόμων αρχικά προς επεξεργασία και μετά στην ολομέλεια της Βουλής, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας έως τώρα περιφρονεί την ψηφιακή κινητοποίηση 1.353.567 πολιτών.

Στο διαδίκτυο και στα κοινωνικά μέσα επιχειρείται η υποβάθμιση της πρωτοβουλίας αυτής με διάφορους τρόπους, όπως η δήθεν πολιτική εκμετάλλευση της τραγωδίας των Τεμπών για προσωπικούς λόγους από την κυρία Καρυστιανού, ενώ παράλληλα επιχειρείται η ψηφιακή “δολοφονία” χαρακτήρα της τελευταίας.

Είναι λοιπόν σαφές ότι αυτή η ψηφιακή πρωτοβουλία δεν θα έχει αποτέλεσμα, εάν δεν συνοδευτεί και από πραγματικές φυσικές πολιτικές κινητοποιήσεις. Η ψηφιακή διαμαρτυρία θεωρείται «μικροακτιβισμός» με ανεπαίσθητες για την εξουσία επιπτώσεις και άρα εύκολα διαχειρίσιμη από αυτή. Η Αραβική Άνοιξη, το κίνημα του Black Lives Matter και άλλα κινήματα μπορεί να είχαν αφετηρία το διαδίκτυο και τα κοινωνικά μέσα αλλά οι σκοποί τους επετεύχθησαν, μόνο όταν η κινητοποίηση έφυγε από τον υπολογιστή και πέρασε στο πεζοδρόμιο.