Πλαστική Ρύπανση: Γιατί η Ελλάδα έμεινε πίσω – Ποια μέτρα έμειναν στα «χαρτιά», τι πιστεύουν οι Έλληνες

Που εντοπίζονται τα κενά στην εφαρμογή του νόμου για την πλαστική ρύπανση στην Ελλάδα. Τι κίνητρα ζητούν οι Έλληνες.

​

Που εντοπίζονται τα κενά στην εφαρμογή του νόμου για την πλαστική ρύπανση στην Ελλάδα. Τι κίνητρα ζητούν οι Έλληνες.

Η πλαστική ρύπανση αποτελεί τη μεγάλη πληγή της κυκλικής οικονομίας παρά το γεγονός ότι η χώρα μας έχει ολοκληρώσει εδώ και τέσσερα χρόνια το νομικό πλαίσιο και εφαρμόζει εδώ και καιρό μέτρα για τη μείωση των πλαστικών. Αγκάθια στην εφαρμογή του νόμου αποτελούν οι ελλιπείς έλεγχοι από την πλευρά της Πολιτείας, η εισφοροδιαφυγή από την πλευρά των επιχειρήσεων και τα προβλήματα στη χωριστή συλλογή των φιαλών PET.

Με βάση τα επίσημα στοιχεία που ο ΕΟΑΝ έχει στη διάθεσή του το 2022 διατέθηκαν στην αγορά σχεδόν 420 εκατομμύρια πλαστικά κύπελλα και φαγητοδοχεία. Για αυτά τα είδη θα έπρεπε να προκύψει έσοδο από την εισφορά προστασίας περιβάλλοντος (ανέρχεται σε 5 λεπτά για το κύπελλο ή δοχείο και 5 λεπτά για το καπάκι τους) τουλάχιστον 21 εκατομμυρίων. Όμως το 2022 εισπράχθηκαν από την ΑΑΔΕ μόλις 8,2 εκ. ευρώ, πράγμα που φανερώνει ότι η εισφορά δεν αποδίδεται ικανοποιητικά. Επιπρόσθετα, τα delivery δεν ενημερώνουν, όπως οφείλουν, για δυνατότητα εξυπηρέτησης με πολλαπλών χρήσεων και δεν έχουν αναπτυχθεί τέτοιου είδους υπηρεσίες από πχ. πλατφόρμες fast food. Επίσης, οι επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου (πχ. super market) δεν εξυπηρετούν τους πελάτες με δικά τους σκεύη, παρότι είναι υποχρεωμένες να το πράττουν και να προσφέρουν έκπτωση.

Παρεκκλίσεις και παραβατικές συμπεριφορές ενθαρρύνονται και από την έλλειψη ελέγχων, την υποστελέχωση και την ανεπάρκεια των υπο δομών.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΕΝ, το 2023 διενεργήθηκαν συνολικά μόλις 1.078 έλεγχοι, από τους οποίους , κυρίως από τη Διϋπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς (ΔΙΜΕΑ) και δευτερευόντως από τον ΕΟΑΝ. Από τους ελέγχους αυτούς έχουν διαπιστωθεί 197 παραβάσεις και επιβλήθηκαν έχουν επιβληθεί πρόστιμα ύψους συνολικά 259.800 ευρώ. Ομοίως, η διαδικασία ανακύκλωσης των πλαστικών μπουκαλιών PET, η οποία αποτελεί βασικό κρίκο της κυκλικής οικονομίας προχωρά με βραδείς ρυθμούς. Το 2022 πωλήθηκαν στη χώρα μας σχεδόν 1,9 δισεκατομμύρια πλαστικές φιάλες PET, συνολικού βάρους σχεδόν 49 χιλιάδων τόνων. Το 2022 συλλέχθηκαν περίπου 19 χιλιάδες τόνοι φιαλών PET, δηλαδή επιτεύχθηκε χωριστή συλλογή της τάξης του 39%, πράγμα που σημαίνει ότι απέχουμε πολύ από τον στόχο του 77%.

Που εντοπίζονται τα κενά στην εφαρμογή του νόμου για την πλαστική ρύπανση στην Ελλάδα

Σύμφωνα με τη νέα έκθεση του WWF Ελλάς, υπάρχει σοβαρό έλλειμμα στην εφαρμογή του νόμου, ο οποίος εισήχθη το 2020 καθιστώντας την Ελλάδα μία από τις πρώτες χώρες της ΕΕ που ενσωμάτωσαν στο εθνικό δίκαιο την οδηγία (ΕΕ) 2019/904 για τον περιορισμό μιας σειράς πλαστικών μιας χρήσης. Τα κυριότερα προβλήματα που διαπιστώνονται αφορούν στα απαγορευμένα προβληματικά πλαστικά μιας χρήσης (π.χ. πιάτα, μαχαιροπήρουνα, καλαμάκια) που όχι απλά δεν έχουν αποσυρθεί, όπως έπρεπε από τον Ιούλιο του 2021, αλλά κατακλύζουν την αγορά, ως απόρροια της ανοχής της Πολιτείας στην κακή εφαρμογή του νόμου. «Ενδεικτικό αυτής είναι ότι προβληματικά πλαστικά βαφτίστηκαν λανθασμένα “επαναχρησιμοποιούμενα” και κυκλοφορούν παράνομα στην αγορά, χωρίς η Πολιτεία να επιδεικνύει την απαραίτητη εγρήγορση για καταπολέμηση αυτής της κακής πρακτικής», αναφέρει η έρευνα. Δεύτερον, η επαρκής ανάπτυξη δημόσιων βρυσών θα μπορούσε να συντελέσει στον περιορισμό των πλαστικών μπουκαλιών νερού αλλά η Τοπική Αυτοδιοίκηση κωλυσιεργεί, όπως υποστηρίζει η έρευνα.

Μια ακόμη αστοχία αποτελεί η ελλιπής εφαρμογή των διατάξεων για τη μείωση των πλαστικών ποτηριών και φαγητοδοχείων κατά 30% έως το 2024. Αυτό συντελεί στη μη είσπραξη μεγάλου μέρους της ανταποδοτικής εισφοράς, αλλά και στην έλλειψη συμμόρφωσης των επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου και εστίασης με την υποχρέωση να διαθέτουν τα προϊόντα τους σε επαναχρησιμοποιούμενα σκεύη.

Όσον αφορά στη χωριστή συλλογή των πλαστικών μπουκαλιών, σήμερα συλλέγεται το 39% έναντι του 77% που προβλέπεται μέχρι το 2025 ενώ το σύστημα επιστροφής εγγύησης για πλαστικά μπουκάλια που θα έπρεπε, βάσει του νόμου, να μπει σε εφαρμογή από τις αρχές του 2023, τελικά έχει μετατεθεί για τις αρχές του 2026.

Η έκθεση διαπιστώνει και την ελλιπή διενέργεια ελέγχων και την περιορισμένη επιβολή κυρώσεων, κυρίως λόγω της υποστελέχωσης των αρμόδιων υπηρεσιών (Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης-ΕΟΑΝ, Διϋπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς- ΔΙΜΕΑ) που αδυνατούν να ελέγξουν χιλιάδες επιχειρήσεις ανά την Ελλάδα. «Η ευρεία διάθεση απαγορευμένων πλαστικών μιας χρήσης, αλλά και η συστηματική άρνηση εξυπηρέτησης με σκεύη των πελατών στο λιανεμπόριο, όπως ρητά προβλέπεται από τον νόμο, αποδεικνύουν πως οι έλεγχοι δεν εξελίσσονται ικανοποιητικά», αναφέρεται σχετικά.

Παραμένοντας στις ευθύνες των επιχειρήσεων και στην έλλειψη ελέγχων, η έκθεση επισημαίνει και την αδυναμία υλοποίησης των μέτρων για τη θέσπιση συστημάτων διευρυμένης ευθύνης παραγωγού για μια σειρά από προβληματικά πλαστικά, (π.χ. αποτσίγαρα, αλιευτικά εργαλεία), η οποία μετατίθεται για το αβέβαιο μέλλον. Βάσει του συστήματος αυτού, οι επιχειρήσεις που παράγουν ή εμπορεύονται τέτοια πλαστικά, οφείλουν να πληρώνουν για τη ρύπανση που προκαλείται από τα προϊόντα τους. Ωστόσο, η καθυστέρηση αυτή δίνει “δωρεάν δικαιώματα ρύπανσης” στις επιχειρήσεις αυτές (π.χ. καπνοβιομηχανία), τη στιγμή μάλιστα που τα αποτσίγαρα είναι το νούμερο ένα απόρριμμα που συναντάται στις παραλίες και στους δρόμους, ενώ τα αλιευτικά εργαλεία αποτελούν μια από τις κυριότερες απειλές για τη θαλάσσια ζωή.

Τι κίνητρα ζητούν οι Έλληνες για τον περιορισμό των πλαστικών

Η πλαστική ρύπανση απασχολεί την πλειοψηφία των Ελλήνων με το 96% να θεωρεί ότι επηρεάζει αρνητικά το περιβάλλον και το 91% να πιστεύει ότι το ίδιο συμβαίνει και με την ανθρώπινη υγεία. Σύμφωνα με έρευνα κοινής γνώμης που υλοποίησε η εταιρεία Prorata για λογαριασμό του WWF Ελλάς στο πλαίσιο της αξιολόγησης εφαρμογής του νόμου για την πλαστική ρύπανση, το 80% των πολιτών θεωρεί ότι οι κύριες αιτίες είναι η έλλειψη βούλησης από την κυβέρνηση και η ανεπάρκεια ελέγχων.Οι περισσότεροι πολίτες δηλώνουν πρόθυμοι να στραφούν σε είδη πολλαπλών χρήσεων, αλλά αναμένουν κίνητρα και πρωτοβουλίες από την κυβέρνηση και τις επιχειρήσεις, όπως για παράδειγμα οικονομικά κίνητρα για επαναχρησιμοποιούμενα προϊόντα και συμμετοχή σε προγράμματα επιβράβευσης από επιχειρήσεις. Κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση του προβλήματος κατέχουν η Πολιτεία και οι επιχειρήσεις, όπως δήλωσε το 85% των ερωτηθέντων.

Οι βασικοί παράγοντες που συντελούν στην πλαστική ρύπανση είναι η υπερβολική κατανάλωση πλαστικών μιας χρήσης ιδίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, η αδυναμία ανακύκλωσης μεγάλου μέρους των πλαστικών ειδών, η έλλειψη πολιτικής βούλησης και η έλλειψη ενημέρωσης. Αυτό φαίνεται και από το πόσο εξοικειωμένοι είναι οι Έλληνες με τα νέα μέτρα και με τις πολιτικές που υιοθετούν οι επιχειρήσεις. Το 73% των πολιτών δηλώνει πως δεν έχει ξαναχρησιμοποιήσει ποτέ τα “επαναχρησιμοποιούμενα” πλαστικά καλαμάκια που διατίθενται στην αγορά, πράγμα που σημαίνει πως οι πολίτες δεν τα εκλαμβάνονται στην πράξη ως επαναχρησιμοποιούμενα και πως κακώς εξακολουθούν να κυκλοφορούν με αυτή την ονομασία.

Όσον αφορά στα κίνητρα για τη χρήση επαναχρησιμοποιούμενων μη πλαστικών προϊόντων όπως μεταλλικά ή χάρτινα, οι Έλληνες ιεραρχούν υψηλότερα τα φορολογικά ή οικονομικά κίνητρα για χρήστες επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων και ακολουθούν η καλύτερη ποιότητα μη πλαστικών εναλλακτικών, το αίσθημα προσωπικής συνεισφοράς στην προστασία του περιβάλλοντος, η συμμετοχή σε προγράμματα επιβράβευσης από επιχειρήσεις ή δήμους, η εξοικονόμηση χρημάτων, η καλύτερη και τεκμηριωμένη ενημέρωση για τον αντίκτυπο μιας τέτοιας αλλαγής στην μείωση της πλαστικής ρύπανσης, οι κυβερνητικές πολιτικές και κανονισμοί που επιβάλλουν τη μείωση πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης και τέλος, η διαθεσιμότητα και η εύκολη πρόσβαση σε επαναχρησιμοποιούμενα προϊόντα σε καταστήματα ή online.

ΟΟΣΑ: Κατακόρυφη αύξηση της πλαστικής ρύπανσης μέχρι το 2040

Η πλαστική ρύπανση αναμένεται να καταγράψει κατακόρυφη αύξηση μέχρι το 2040 εάν οι κυβερνήσεις δεν υιοθετήσουν ενιαίες και ολοκληρωμένες πολιτικές. Από την άλλη, εάν ληφθούν αυστηρότερα μέτρα, η διαρροή των πλαστικών στο περιβάλλον θα μπορούσε να μειωθεί έως και 96%, αναφέρει ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) σε έκθεση που δημοσίευσε πριν από δύο ημέρες.Η έρευνα του ΟΟΣΑ διαπιστώνει ότι η παραγωγή πλαστικών πιθανότατα θα αυξηθεί στο εγγύς μέλλον, εκτιμώντας ότι «χωρίς ισχυρότερες πολιτικές, η παραγωγή και η χρήση πλαστικών προβλέπεται να αυξηθούν κατά 70%, από 435 εκατομμύρια μετρικούς τόνους (MMT) το 2020 σε 736 μετρικούς τόνους το 2040». Καθώς μόνο το 6% των πλαστικών προέρχεται από ανακυκλωμένες πηγές, εάν δεν ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα ορθής διαχείρισης, τα πλαστικά αναμένεται να κατακλύσουν τον πλανήτη.

Ο οργανισμός συνιστά την υποκατάσταση του πλαστικού, σε ορισμένες περιπτώσεις, και την αύξηση της επαναχρησιμοποίησης σε άλλες, αλλά και την εστίαση στο σχεδιασμό για ανακύκλωση (DFR) και στις επενδύσεις για τη συλλογή πλαστικού για ανακύκλωση και επανεπεξεργασία σε ρητίνες ανακυκλωμένου περιεχομένου.