Πρωτομαγιά: Τι γιορτάζουμε – Το Σικάγο και η απεργία των καπνεργατών στην Ελλάδα

Η εικόνα που ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο για να γράψει το «Μέρα Μαγιού μου μίσεψες».

​

Την πρώτη Μαΐου γιορτάζεται η μέρα των εργατών. Η Εργατική Πρωτομαγιά καθιερώθηκε αρχικά σε ένδειξη τιμής στη μεγάλη εξέγερση των εργατών του Σικάγου, η οποία αποτέλεσε κορυφαία στιγμή στον αγώνα των εργαζομένων για δικαιώματα.

Τον Μάιο του 1886 τα εργατικά συνδικάτα στο Σικάγο ξεσηκώθηκαν, διεκδικώντας ωράριο εργασίας στις 8 ώρες και καλύτερες συνθήκες εργασίας.

Η Πρωτομαγιά γιορτάζεται επίσης και ως μέρα των λουλουδιών και της Άνοιξης. Η μέρα έχει θεσπιστεί ως εργατική απεργία και όλες οι υπηρεσίες και οι επιχειρήσεις παραμένουν κλειστές.

Η εξέγερση στο Σικάγο

Οι αιματοβαμμένες εξεγέρσεις των εργατών του Σικάγο στις αρχές Μάη του 1886 έγιναν ύστερα από επιτυχημένες διεκδικήσεις των εργατών στον Καναδά το 1872.

Δύο χρόνια νωρίτερα, το 1884, το συνέδριο της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Εργασίας πήρε την απόφαση να γίνουν την πρώτη Μαΐου του 1886, απεργιακές κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις στο Σικάγο, το μεγαλύτερο τότε βιομηχανικό κέντρο των ΗΠΑ. Αίτημα ήταν η μείωση των ωρών εργασίας και κεντρικό σύνθημα: «Οκτώ ώρες δουλειά, οκτώ ώρες ανάπαυση, οκτώ ώρες ύπνος».

Την 1η Μαΐου του 1886, 600.000 άνθρωποι συμμετείχαν στις απεργίες που γίνονταν σε όλη τη χώρα, και πάνω από 80.000 στο Σικάγο. Εκείνο το Σάββατο του 1886, μια εργάσιμη μέρα, οι εργάτες ξεκίνησαν με τις γυναίκες και τα παιδιά τους για να διαδηλώσουν ειρηνικά στον χώρο της συγκέντρωσης, στην πλατεία Haymarket.

Στη γύρω περιοχή είχαν παραταχθεί αστυνομικές δυνάμεις αποτελούμενες από 1350 άτομα, οπλισμένα με οπλοπολυβόλα και περίστροφα. Ενώ το πλήθος παρακολουθούσε τις ομιλίες, ο επικεφαλής της αστυνομικής δύναμης διέταξε να διαλυθεί η συγκέντρωση.

Πλατεία Heymarketστο Σικάγο, ο τόπος που εκτυλίχθηκαν τα γεγονότα της εξέγερσης του 1886. Πηγή: Wikimedia Commons

Μια χειροβομβίδα εκτοξεύτηκε από την πλευρά των διαδηλωτών εναντίον των ένστολων και επί τόπου σκοτώθηκαν 7 αστυνομικοί. Στη συνέχεια, οι αστυνομικοί άρχισαν να πυροβολούν αδιακρίτως. Είναι ακόμα άγνωστος ο αριθμός των θυμάτων αφού πολλοί τραυματισμένοι κατέληξαν τις επόμενες ημέρες. Επίσημα 16 νεκροί αστυνομικοί και τέσσερις διαδηλωτές έχουν επαληθευτεί.

Οκτώ συλληφθέντες διαδηλωτές δικάστηκαν, τέσσερις εξ αυτών καταδικάστηκαν σε θάνατο και άλλος ένας αφαίρεσε μόνος του τη ζωή του στη φυλακή.

Η διεθνής προβολή αυτής της δίκης δημιούργησε τα θεμέλια της Εργατικής Πρωτομαγιάς ως Εργατικής Γιορτής.

Εργατική Πρωτομαγιά στη Γαλλία

Στη Γαλλία, η 1η Μαΐου είναι αργία. Είναι, μάλιστα, η μοναδική ημέρα του χρόνου που οι εργαζόμενοι υποχρεούνται νομικά να λάβουν άδεια, εκτός από επαγγέλματα που δεν μπορούν να διακοπούν λόγω της φύσης τους (όπως οι εργαζόμενοι σε νοσοκομεία και μέσα μαζικής μεταφοράς). Οι διαδηλώσεις και οι πορείες αποτελούν παράδοση της Εργατικής Πρωτομαγιάς στη Γαλλία, όπου τα συνδικάτα οργανώνουν παρελάσεις στις μεγάλες πόλεις για να υπερασπιστούν τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Ελλάδα: Η απεργία των καπνεργατών το 1936 και το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου

Τα πρώτα εργατικά κινήματα στον ελλαδικό χώρο δημιουργήθηκαν ταυτόχρονα με την ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας τον 19ο αιώνα. Η πρώτη απεργία στον ελλαδικό χώρο ξέσπασε την Πρωτομαγιά του 1888 στην πόλη της Δράμας (τότε υπό οθωμανική διοίκηση). Οι καπνεργάτες είχαν ως κύριο αίτημα τις δέκα ώρες εργασίας, καθώς εκείνη την εποχή οι εργάτες απασχολούνταν από δώδεκα έως και δεκατρείς ώρες ημερησίως.

Το 1892 έγινε η πρώτη πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση στο νεοελληνικό κράτος, από το Σοσιαλιστικό Σύλλογο του Καλλέργη. Το 1893, 2.000 εργάτες διαδήλωσαν ζητώντας οκτάωρο, Κυριακή αργία και κρατική περίθαλψη στα θύματα εργατικών ατυχημάτων.

Το 1894 γίνεται μια μεγάλη συγκέντρωση, με τα ίδια αιτήματα, που λήγει με 10 συλλήψεις.

Το 1936 κορυφώνονται οι διαδηλώσεις από τους καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης. Τα γεγονότα ξεκίνησαν γύρω στον Φεβρουάριο, με κατάληψη ενός εργοστασίου ύστερα από την απόρριψη των αιτημάτων των εργατών. Αυτή γνώρισε τη συμπαράσταση καπνεργατών από άλλα εργοστάσια. Εναντίον τους χρησιμοποιήθηκε τόσο η αστυνομία όσο και ο στρατός. Δεν υπήρχε κεντρική συγκέντρωση, αλλά μικρές με ομιλητές σε διάφορα μέρη της πόλης.

Οι εργατικές κινητοποιήσεις στην πόλη κορυφώθηκαν τον Μάιο του 1936, με τη μεγάλη απεργία και διαδήλωση των καπνεργατών που πνίγηκε στο αίμα. Υπήρξαν συνολικά δώδεκα νεκροί, ανάμεσα στους οποίους και ο 25χρονος αυτοκινητιστής, Τάσος Τούσης, στη διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου.

9 Μαΐου 1936: Η μητέρα του Τάσου Τούση θρηνεί τον γιο της, τον πρώτο νεκρό της καταστολής της διαδήλωσης των καπνεργατών της Θεσσαλονίκης. Η εικόνα αυτή ενέπνευσε τον Ρίτσο για να γράψει τον Επιτάφιο. Πηγή: Wikimedia Commons

Η φωτογραφία που απαθανάτισε τη μητέρα του να τον θρηνεί μόνη στο μέσον του δρόμου δημοσιεύθηκε στον Τύπο και αποτέλεσε την έμπνευση του Γιάννη Ρίτσου για τη συγγραφή του ποιήματος «Επιτάφιος», τμήμα του οποίου (Μέρα Μαγιού μου Μίσεψες) μελοποίησε συγκλονιστικά ο Μίκης Θεοδωράκης.