Στράτος Φαναράς: «Ένας νέος διπολισμός είναι ζητούμενο αυτή τη στιγμή»
Στην εκπνοή του 2024 επιχειρούμε με τον Στράτο Φαναρά, πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο της Metron Analysis, έναν απολογισμό του πολιτικού και κομματικού συστήματος. «Η απουσία δεύτερου διακριτού πόλου είναι ένα κενό στην πολιτική ζωή της χώρας, το οποίο αργά ή γρήγορα θα πληρωθεί», όπως επισημαίνει ο ίδιος. Οι δυνάμεις της Αριστεράς αδυνατούν να συγκροτήσουν έναν ενιαίο πόλο, το ίδιο και της Ακροδεξιάς. Με ποιους όρους θα διαμορφωθεί ο δεύτερο πόλος θα διαμορφώσει και τις εξελίξεις το 2025.
Στην εκπνοή του 2024 επιχειρούμε με τον Στράτο Φαναρά, πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο της Metron Analysis, έναν απολογισμό του πολιτικού και κομματικού συστήματος. «Η απουσία δεύτερου διακριτού πόλου είναι ένα κενό στην πολιτική ζωή της χώρας, το οποίο αργά ή γρήγορα θα πληρωθεί», όπως επισημαίνει ο ίδιος. Οι δυνάμεις της Αριστεράς αδυνατούν να συγκροτήσουν έναν ενιαίο πόλο, το ίδιο και της Ακροδεξιάς. Με ποιους όρους θα διαμορφωθεί ο δεύτερο πόλος θα διαμορφώσει και τις εξελίξεις το 2025.
Τον τελευταίο, τουλάχιστον, χρόνο το κομματικό σύστημα είναι σε κρίση, με ορόσημο τις ευρωεκλογές. Πώς αποτιμάς πολιτικά αυτή τη χρονιά που φεύγει;
Είναι γεγονός ότι το κομματικό σύστημα βρίσκεται σε μια φάση ρευστότητας και μεταβολών, η οποία όμως –όπως φάνηκε το τελευταίο διάστημα– παρά το ότι είχε γεγονότα τα οποία δεν ήταν ήσσονος σημασίας, όπως οι ευρωεκλογές, οι ανακατατάξεις στο χώρο της Κεντροαριστεράς, η εμφάνιση νέων σχημάτων στην Δεξιά, τα οποία δείχνουν ότι μπορούν να εκπροσωπηθούν στο κοινοβούλιο, δεν έχουν προκαλέσει μια πολιτική αστάθεια. Αντίθετα, είτε συμβάλλουν περισσότερο προς την πολιτική σταθερότητα είτε δεν την επηρεάζουν.
Παράδοξο δεν είναι αυτό;
Πράγματι, έχει όμως τις ερμηνείες του, που έχουν να κάνουν με τρεις παράγοντες. Ο πρώτος είναι ότι οι γεωπολιτικές αναταραχές, οι οποίες εντείνονται, δημιουργούν μια ανάγκη ασφάλειας, η οποία πάντα συσπειρώνει γύρω από τις κυβερνήσεις. Ο δεύτερος παράγοντας είναι ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη μέσα από τη διαδικασία της ψήφισης προϋπολογισμού φάνηκε ότι έχει αντοχές και ότι –τουλάχιστον σε κοινοβουλευτικό επίπεδο– επιβεβαιώνει την κυριαρχία της. Ο τρίτος παράγοντας είναι ότι από τις ανακατατάξεις στο χώρο της Κεντροαριστεράς που οδήγησαν στην ανάδειξη του ΠΑΣΟΚ σε αξιωματική αντιπολίτευση, υπάρχει μια αίσθηση –η οποία μένει να κριθεί στο μέλλον– ότι το ΠΑΣΟΚ τα καταφέρνει σε αυτό το ρόλο αρκετά ικανοποιητικά. Και αυτό δημιουργεί μια συνθήκη επίσης πολιτικής σταθερότητας, διότι το σύστημά μας χρειάζεται να έχει μια εναλλακτική πρόταση διακυβέρνησης και να μην είναι ένα σύστημα μονοκομματικής κυριαρχίας. Δεν λέω ότι το ΠΑΣΟΚ αυτή τη στιγμή αποτελεί εναλλακτική διακυβέρνησης, αλλά ότι δίνει εξετάσεις για να πείσει ότι είναι ικανό να ασκήσει αξιωματική αντιπολίτευση, τις οποίες φαίνεται να περνάει. Αυτό είναι το περιβάλλον. Έχει πολλή φασαρία και πολλή ανακατωσούρα στο επίπεδο του κομματικού συστήματος, όμως υπάρχει μια σχετικά μεγάλη αυτονομία στο επίπεδο της διακυβέρνησης, η οποία δημιουργεί μια αίσθηση σταθερότητας, παρά το γεγονός ότι η κοινωνική ατζέντα παραμένει σε μεγάλο βαθμό και δεν φαίνεται ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί εύκολα.
Στις έρευνες βλέπουμε να υπερισχύουν εδώ και πολύ μεγάλο διάστημα η δυσαρέσκεια και η απαισιοδοξία. Τι σημαίνει αυτή η διαχρονικότητα της απογοήτευσης;
Θα ήταν καταστροφικό για την κυβέρνηση, αν ως τάση ήταν σταθερά αρνητική. Όμως βλέπουμε ότι έχει τη δυνατότητα να ανακάμπτει. Οι διακυμάνσεις έχουν, δηλαδή, και θετικό πρόσημο μέσα στο χρόνο. Δεν έχουν εξαντλήσει την αίσθηση της προοπτικής τους ο κ. Μητσοτάκης και η κυβέρνησή του. Αντίθετα, αγγίζουν ποσοστά και επίπεδα που σε ένα κοινοβουλευτικό σύστημα σαν το δικό μας είναι ικανά παρά το ότι έχει μόνο μια σχετική πλειοψηφία να του δίνει το προβάδισμα. Εν τέλει, το ποσοστό που συγκεντρώνει όλο το υπόλοιπο κομματικό σύστημα, λόγω της διασποράς του, δεν είναι ικανό να τον απειλήσει. Αυτός παραμένει ο κυρίαρχος πόλος.
Έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια να έχουμε ένα κομματικό σύστημα ενός κυρίαρχου κόμματος; Υπάρχει η ανάγκη επαναφοράς του παλιού δικομματισμού;
Έτσι εξηγώ και σε μεγάλο βαθμό τις επιδόσεις που έχει το ΠΑΣΟΚ ως αξιωματική αντιπολίτευση. Σε ένα μεγάλο βαθμό εκφράζουν αυτή την ανάγκη να έχει η χώρα και το πολιτικό σύστημα εναλλακτικές λύσεις και εναλλακτική πρόταση. Είναι μια ανάγκη που θα συναντάμε διαρκώς μπροστά μας, ειδικά όταν έχουμε την αίσθηση ότι υπάρχουν δυσλειτουργίες στους θεσμούς ή ότι η διακυβέρνηση δεν ασκείται με τον τρόπο που θα θέλαμε. Υπάρχει, λοιπόν, αυτή η αναγκαιότητα και ως πολιτική κουλτούρα. Μετά τη δικτατορία, γρήγορα πέρασαν τα χρόνια της απόλυτης κυριαρχίας της ΝΔ και απέκτησε η χώρα δεύτερο ισχυρό πολιτικό πόλο. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και τώρα, σε αυτό το δεύτερο κύκλο της μεταπολίτευσης και αναδεικνύεται η ανάγκη να υπάρχει ένας αντίπαλος πόλος απέναντι στον πόλο της διακυβέρνησης. Αν δούμε διαχρονικά τις έρευνες της Metron Analysis, οι μισοί άνθρωποι νιώθουν ότι είναι μέσα στο σύστημα, προστατευμένοι σχετικά, παρά τις όποιες διαμαρτυρίες και οι υπόλοιποι μισοί νιώθουν ότι είναι έξω από αυτό, ανασφαλείς, αδύναμοι, δίχως τα προνόμια που βλέπουν να έχουν άλλοι. Αυτό το κομμάτι χρειάζεται πολιτική εκπροσώπηση. Γι’ αυτό δεν πιστεύω ότι το μέλλον του πολιτικού συστήματος της χώρας είναι μια μακρόχρονη μονοκομματική κυριαρχία.
Το ΠΑΣΟΚ φαίνεται να έχει όρια και να μην μπορεί ακόμα τουλάχιστον να κυριαρχήσει στη μάχη του Κέντρου. Αυτό τι σημαίνει για τη διαμόρφωση του διπολισμού που έλεγες; Ο ΣΥΡΙΖΑ, από την άλλη, επιχειρεί να ριχτεί ξανά στη μάχη και πλέον κλίνεται η λέξη «συναίνεση» σε όλους τους τόνους. Απαιτούνται συμμαχίες για να αντιμετωπιστεί η Νέα Δημοκρατία;
Αν δεν καταφέρει να κυριαρχήσει το ΠΑΣΟΚ στο Κέντρο δύσκολα θα καταφέρει να σπάσει την κυριαρχία της ΝΔ. Αυτό που είναι ζητούμενο αυτή τη στιγμή δεν είναι ένας νέος δικομματισμός, αλλά ένας νέος διπολισμός. Η έννοια του πόλου έχει ευρύτερη διάσταση. Συναντιούνται και συγκλίνουν δυνάμεις πάνω σε κεντρικά πολιτικά αιτήματα και διλήμματα. Οι δυνάμεις που νιώθουν ότι οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία τις αφήνουν εκτός μπορεί να μην συγκλίνουν σε ένα κομματικό υποκείμενο, αλλά συγκλίνουν σε πολιτικά αιτήματα. Η απουσία δεύτερου διακριτού πόλου είναι ένα κενό στην πολιτική ζωή της χώρας, το οποίο αργά ή γρήγορα θα πληρωθεί.
Η Αριστερά από την άλλη συρρικνώνεται, και αναφέρομαι κυρίως στα κόμματα που προέρχονται από την ίδια μήτρα, τον ΣΥΡΙΖΑ. Είναι το έλλειμα αξιοπιστίας του χώρου αυτού και επομένως μια στάση αναμονής ή έχει απογοητευθεί ο κόσμος από την Αριστερά και απομακρύνεται;
Οι δυνάμεις που υπάρχουν στην πολιτική σκηνή και έχουν μήτρα τον ΣΥΡΙΖΑ αθροίζουν γύρω στο 25%, ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό. Ταυτόχρονα, καμία από αυτές τις δυνάμεις δεν ξεπερνά από μόνη της το 7,5%. Για να ξεπεραστεί αυτός ο κατακερματισμός χρειάζεται μια ισχυρή πολιτική ηγεσία, η οποία δεν φαίνεται να υπάρχει αυτή τη στιγμή, και χρειάζεται παράλληλα και ένα συνεκτικό αφήγημα για τα χρόνια που άσκησε τη διακυβέρνηση, το οποίο απαιτεί και ουσιώδεις αυτοκριτικές πινελιές. Οι δυνάμεις της Αριστεράς είναι εκεί, δεν έχουν εγκαταλείψει την ανάγκη για πολιτική συμμετοχή. Το θέμα είναι ότι αδυνατούν να συγκροτηθούν σε ενιαίο πόλο.
Τα ακροδεξιά κόμματα αυξάνουν συνεχώς αθροιστικά δυνάμεις. Και εδώ δεν υπάρχει ενιαία ηγεσία και ίσως για αυτό δεν είναι ακόμα η Ακροδεξιά απειλή σε επίπεδο διακυβέρνησης.
Ακριβώς, το ίδιο με την Αριστερά ισχύει και στην Ακροδεξιά. Αυτή η συζήτηση έχει ένα τελικό δια ταύτα. Επειδή έτσι έχουν τα πράγματα η κυριαρχία Μητσοτάκη είναι αδιαμφισβήτητη και η αποδοχή της αξιωματικής αντιπολίτευσης, με τον τρόπο που γίνεται, δείχνει ότι εδώ έχουμε ανάγκη από ένα σχήμα που θα ασκεί κριτική εύλογη και ικανή να προσφέρει στον πολίτη άμεσα αποτελέσματα.
Το 2025 έχει δύο, τουλάχιστον, σημαντικούς σταθμούς, την εκλογή προέδρου της Δημοκρατίας και την έναρξη της συνταγματικής αναθεώρησης. Θεωρείς ότι μπορεί να υπάρξουν γεγονότα που θα προκαλέσουν τριγμούς στην κυριαρχία της ΝΔ;
Υπάρχει στα σπάργανα η διαμόρφωση ενός νέου διπολισμού όπως είπαμε. Το πρόσωπο που θα προταθεί για τη θέση του νέου προέδρου της Δημοκρατίας θα συμβολίζει σε μεγάλο βαθμό πώς αντιλαμβάνεται το πολιτικό γίγνεσθαι η κυβέρνηση. Θεωρώ ότι οι προτάσεις που θα γίνουν, ακόμα και σε συμβολικό επίπεδο, θα διαμορφώσουν σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις. Το δεύτερο είναι ο πυρήνας μέσα στον οποίο εξελίσσεται αυτή η τάση διπολισμού. Θα υπάρξουν οι όροι και οι προϋποθέσεις ώστε η ασφάλεια να έχει κοινωνικά δίκαια χαρακτηριστικά και να ισοκατανέμεται, να μην έχουν οι άνθρωποι δηλαδή την αίσθηση ότι οι κοινωνικές ανισότητες εντείνονται και επομένως και οι ανασφάλειες; Είναι ένα μεγάλο ερώτημα αν αυτό θα ξεπεραστεί ή θα οδηγηθεί σε μια διαμόρφωση που θα έχει μεγαλύτερη σαφήνεια και περιχαρακώσεις και θα παίξει μεγάλο ρόλο και στους συσχετισμούς της επόμενης χρονιάς.
