Το λειτούργημα της δημοσιογραφίας

Γράφει ο Μαίνανδρος (Μένιος) – Γεώργιος Φουρθιώτης

Η πρώτη μορφή δημοσιογραφίας που έχει παρατηρηθεί, ήταν μια ημερίδα υπό το όνομα “Acta Diurna” (=αυτά που έχουν γίνει) στην αρχαία Ρώμη, περίπου το 59π.Χ.. Κάλυπτε καθημερινά, σημαντικά γεγονότα, όπως ομιλίες και τοποθετούνταν σε εμφανή, κεντρικά σημεία.

Η δημοσιογραφία στον Ιστό, η δημοσιογραφία δηλαδή που υπάρχει μόνο στο Ίντερνετ αναπτύχθηκε ραγδαία από την δεκαετία του ’90 μέχρι σήμερα. Οι πιο γνωστές μορφές δημοσιογραφίας στον ιστό είναι:

Οι ιστότοποι ειδησιογραφικών εταιρειών εκτός δικτύου με υλικό προσαρμοσμένο απλά μορφολογικά για τον ιστό
Οι ιστότοποι ειδησεογραφικών εταιρειών εκτός δικτύου με παραγωγή ειδήσεων αποκλειστικά για τον ιστό
Οι ιστότοποι περιεχομένου και κατηγοριών – ανεύρεσης πληροφοριών
Οι ιστότοποι μετα-δημοσιογραφίας και σχολιασμού
Οι ιστότοποι μοιράσματος και συζήτησης · ( Τα μπλογκ ΄κατηγοριοποιούνται ανάμεσα στις μορφές 3 και 4, καθώς προσφέρουν περιορισμένη συμμετοχική επικοινωνία και ταυτόχρονα παρουσιάζουν περιεχόμενο και σχόλια πάνω σε αυτό)

Η δημοσιογραφία στο διαδίκτυο διαφέρει από αυτήν των έντυπων μέσων στην υιοθέτηση της διαδραστικότητας, την πολυμεσικότητα και την υπερκειμενικότητας.

Συγκεκριμένα, το διαδραστικό περιεχόμενο των δημοσιογραφικών ιστοτόπων μετακινεί τους πολίτες από την θέση του καταναλωτή στη θέση του υψηλού τελικού χρήστη, αυτό εξαρτάται βέβαια και από άλλους τέσσερις παράγοντες: περιπλοκότητα της διαθέσιμης επιλογής, ανταπόκριση στον χρήστη, διευκόλυνση διαπροσωπικής επικοινωνίας και ευκολία προσθήκης πληροφοριών. Ταυτόχρονα, με την πολυμεσικότητα δίνεται η δυνατότητα στους on-line δημοσιογράφους να χρησιμοποιήσουν διαφόρων μορφών υλικό πέρα από κείμενο, όπως ψηφιακές φωτογραφίες, video και ήχο. Όσον αφορά στην υπερκειμενικότητα,συνδέει το δημοσιογραφικό υλικό με υλικό που βρίσκεται εσωτερικά η εξωτερικά του συγκεκριμένου ιστοτόπου , π.χ. με κείμενα άλλων συντακτών, με παλαιότερες καταχωρίσεις για ένα θέμα, με σκοπό να προσφέρει πληθώρα πληροφοριών και διαφορετικών πηγών πάνω σε ένα θέμα .

Καθίσταται σαφές, λοιπόν, ότι η διαδραστικότητα, η υπερκειμενικότητα και η πολυμεσικότητα είναι κύρια χαρακτηριστικά της οn-line δημοσιογραφίας, τα οποία τη διαφοροποιούν ουσιαστικά από την παραδοσιακή. Αυτά τα τρία μοναδικά χαρακτηριστικά που προσφέρονται από το νέο μέσο χρησιμοποιούνται προκειμένου να επιτευχθούν επιτυχώς οι στόχοι της δημοσιογραφίας στον διαδίκτυο.

Η Δημοσιογραφία είναι η συγκέντρωση ειδήσεων και πληροφοριών, και η διάδοση τους μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης με στόχο την κατά το δυνατόν ορθή πληροφόρηση των πολιτών. Η δημοσιογραφία εμπεριέχει την υποκειμενική άποψη αυτού που την ασκεί, από τον τρόπο διαμόρφωσης ή παρουσίασης των συγκεντρωμένων πληροφοριών, μέχρι τον άμεσο σχολιασμό τους. Όποιος ασκεί τη δημοσιογραφία ως επάγγελμα υπόκειται στον κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας της ένωσης συντακτών στην οποία ανήκει.

Οι τομείς με τους οποίους ασχολείται η δημοσιογραφία καλύπτουν όλα τα ζητήματα της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής. Το επάγγελμα του δημοσιογράφου θεωρείται από κάποιους λειτούργημα από την άποψη ότι ο δημοσιογράφος επιτελεί κοινωνικό έργο, εργάζεται προς όφελος του συνόλου της κοινωνίας και συμβάλλει στην εύρυθμη λειτουργία της (π.χ. με την αποκάλυψη σκανδάλων). Στην Ελλάδα το ομώνυμο περιοδικό Δημοσιογραφία (2013-2021) παραμένει ενεργό μέσω της ιστοσελίδας https://dimosiografia.com/ από το Columbia Journalism Review από το Advanced Media Institute και τις Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις υπό την αιγίδα και χορηγία του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου και του ΜΠΣ του «Επικοινωνία και Νέα Δημοσιογραφία».

Το μοντέλο της παραδοσιακής δημοσιογραφίας έχει αλλάξει σημαντικά με την ανάπτυξη του Internet. Από τη μια μεριά, το Internet είναι μια νέα, τεράστια πηγή πληροφόρησης και έρευνας για τους δημοσιογράφους, αλλά από την άλλη αποτελεί αυτόνομο μέσο πληροφόρησης, που αποκτά όλο και μεγαλύτερο κοινό σύμφωνα με έρευνες

Με αυτά τα νέα δεδομένα στη δημοσιογραφία υπάρχει η άποψη ότι το παραδοσιακό δημοσιογραφικό επάγγελμα, και κυρίως αυτό του αρθρογράφου, απειλείται από την ύπαρξη του Διαδικτύου. Ως αποτέλεσμα της επιρροής αυτής του Internet στη παραγωγή ειδήσεων και των δυνατοτήτων που παρέχουν τα νέα μέσα επικοινωνίας (blogs, σχολιασμός κ.α.), τα όρια μεταξύ ενός απλού χρήστη του διαδικτύου και ενός επαγγελματία δημοσιογράφου γίνονται περισσότερο δυσδιάκριτα. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί στην ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της έννοιας της δημοσιογραφίας, καθώς η εκπαίδευση των δημοσιογράφων στη νέα πραγματικότητα ή η πρόσληψη ειδικών που θα ασχοληθούν με την μεταφορά του δημοσιογραφικού προϊόντος από το χαρτί στο διαδίκτυο κρίνονται ως απαραίτητες ενέργειες.

Βέβαια, υπάρχει και η άποψη ότι οι δημοσιογράφοι δεν απειλούνται από την έλευση και την εξάπλωση του Internet και ότι η έντυπη δημοσιογραφία, κινούμενη και προς ψηφιακές μορφές, έχει μέλλον. Κύριο επιχείρημα των υποστηρικτών της συγκεκριμένης άποψης είναι ότι η πληθώρα πληροφοριών που προσφέρει το Internet δε προϋποθέτει σωστή πληροφόρηση και ενημέρωση. Ο ρόλος του επαγγελματία δημοσιογράφου θα παραμείνει ουσιώδης, καθώς προσφέρει στο άρθρο του άρτια γραφή,

επιμέλεια, πολλές φορές στοιχεία από δημοσιογραφική, ουσιαστική έρευνα και υπάρχει η δυνατότητα τα άρθρα να πλαισιωθούν από σκίτσα και επαγγελματική φωτογραφία.

Σχετικά με το μέλλον της έντυπης δημοσιογραφίας, σε διάλεξή του ο Μάικλ Γκαέντα που διετέλεσε διευθυντής της Αυστραλιανής εφημερίδας The Age, δήλωσε ότι “Το ρόλο της εφημερίδας δεν μπορεί να τον υποκαταστήσει ούτε η τηλεόραση, ούτε το ραδιόφωνο, ούτε το Διαδίκτυο […] Οι σημερινές πολυσέλιδες εκδόσεις είναι φτωχές δημοσιογραφικά, καθώς οι δημοσιογράφοι σήμερα κάνουν ρεπορτάζ μέσω του Google και δίνουν έμφαση σε θέματα lifestyle, εγκαταλείποντας τις αποκαλύψεις”.

Τα όρια μεταξύ δημοσιογράφου και ενός απλού πολίτη που εκφράζει την γνώμη του είναι πλέον θολά. Μέχρι πρότινος ο απλός πολίτης μπορούσε μεν να εκφράσει την άποψη του δημοσίως αλλά δύσκολα μπορούσε να αγγίξει το ευρύ κοινό. Με το διαδίκτυο έχει αυτήν την δυνατότητα δημιουργώντας την προσωπική του ιστοσελίδα, συμμετέχοντας σε ένα μπλογκ ή απαντώντας σε έναν επαγγελματία δημοσιογράφο.

Πλέον, ο κάθε πολίτης όχι μόνο έχει τη δυνατότητα να εκφράζει τη γνώμη του, αλλά μπορεί να παράγει πληροφορίες καταγράφοντας ή σχολιάζοντας την επικαιρότητα. Ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει αυτή τη δυνατότητα και την εξέλιξη στο χώρο της δημοσιογραφίας είναι δημοσιογραφία των πολιτών

Υπάρχει η άποψη ότι η ανάπτυξη του διαδικτύου συμβάλλει στον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας. Η άποψη αυτή στηρίζεται στο ότι πλέον ο κάθε πολίτης μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα μέσω του διαδικτύου, και πόσο μάλλον ένας δημοσιογράφος, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να προβάλει το δημοσιογραφικό του προϊόν, δημιουργώντας μια ιστοσελίδα, χωρίς να χρειάζεται να λογοδοτεί σε εκδότες ή καναλάρχες και χωρίς να υποχρεούται να συμβαδίσει με συγκεκριμένες πολιτικές. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι σε έρευνα της VPRC 65% των δημοσιογράφων δήλωσε ότι το προϊόν που οι ίδιοι παράγουν υπόκειται παρεμβάσεις.

Επίσης, η δημοσιογραφική έρευνα αλλάζει προς όφελος του δημοσιογράφου, αφού στο διαδίκτυο υπάρχει πληθώρα στοιχείων που μπορούν να συνθέσουν την έρευνα ενός δημοσιογράφου. Αυτό, αφενός, έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται ο χρόνος για τη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων και επομένως, να αυξάνεται το χρονικό διάστημα που μπορεί να διαθέσει για το δημιουργικό κομμάτι της εργασίας του, και αφετέρου να βρίσκει τις χρήσιμες πληροφορίες χωρίς να βρίσκεται σε κοινή θέα. Δείτε την έρευνα The Euro RSCG/Columbia που πραγματοποιήθηκε το 2005 στις ΗΠΑ σε δείγμα 1200 δημοσιογράφων, το 51% εκ των οποίων υποστηρίζουν ότι είναι συστηματικοί αναγνώστες blogs και το 28% βασίζουν σε αυτά το καθημερινό του ρεπορτάζ.

Τέλος, ένα ακόμη επιχείρημα υπέρ της άποψης του εκδημοκρατισμού είναι το ότι με το διαδίκτυο η κατανάλωση του δημοσιογραφικού προϊόντος παύει να είναι τοπική. Για παράδειγμα, ένας Έλληνας πλέον έχει τη δυνατότητα να ενημερωθεί για τα ελληνικά τεκταινόμενα από δημοσιογράφους του εξωτερικού, οι οποίοι βλέπουν και παρουσιάζουν τα γεγονότα και από την δική τους κριτική σκοπιά που ενδέχεται λόγω της απόστασης και άλλων παραγόντων να είναι περισσότερο αμερόληπτη.

Ερευνητική δημοσιογραφία – (Investigative journalism) ονομάζεται η δημοσιογραφική έρευνα που ξεπερνά τα όρια του απλού ρεπορτάζ και ασχολείται με την εις βάθος και πολύπλευρη διερεύνηση σημαντικών για την κοινωνία θεμάτων. Τέτοια θέματα συνήθως είναι η διαφθορά και κυρίως η διαφθορά των πολιτικών, το οργανωμένο έγκλημα, τα ειδεχθή και ανεπίλυτα εγκλήματα, οι συνωμοσίες, κ.α.

Η δημοσιογραφία της έρευνας απαιτεί συνήθως πολύ χρόνο, αντικειμενικότητα, διασταύρωση των πληροφοριών, ανάδειξη όλων των πλευρών του ζητήματος, τόλμη, και δημοσιογραφικό ήθος.

Επί πολλά χρόνια οι περισσότερες δημοσιογραφικές έρευνες διεξάγονταν από μεμονωμένους δημοσιογράφους υπό την σκέπη εφημερίδων ή/και ειδησεογραφικών πρακτορείων. Τα τελευταία χρόνια λόγω της μείωσης της οικονομικής ενίσχυσης της δημοσιογραφικής έρευνας, συναντάται όλο και συχνότερα το φαινόμενο της συνένωσης δημοσιογράφων και της συνεργασίας ακόμα και σε διεθνές επίπεδο προκειμένου να παραχθεί αξιόπιστο και αποκαλυπτικό αποτέλεσμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι αποκαλύψεις των Panama Papersκαι των Paradise Papers.

Ο Βρετανός θεωρητικός των μέσων ενημέρωσης Χιούγκο ντε Μπούργκ αναφέρει ότι “Ένας ερευνητής δημοσιογράφος είναι ένας άνδρας ή γυναίκα, του οποίου το επάγγελμα είναι να ανακαλύψει την αλήθεια και να εντοπίσει τις όποιες παραλείψεις, με οποιαδήποτε μέσα του είναι διαθέσιμα. Η πράξη αυτού του γεγονότος, γενικώς ονομάζεται ερευνητική δημοσιογραφία και διακρίνεται από προφανής παρόμοια εργασία αστυνομίας, δικηγόρων, ελεγκτών και ρυθμιστικών φορέων, καθώς δεν περιορίζεται ως στόχος, δεν είναι νομικά θεμελιωμένος και συνδέεται στενά με τη δημοσιότητα”.[1]

Ως δημοσιογράφοι οφείλουμε να θέτουμε υπόψιν όλων των αρμοδίων αρχών όλα τα πορίσματα του εκάστοτε ρεπορτάζ και περαιτέρω όλη την σχετική αρθρογραφία, δεδομένου πρέπει όλες οι κατα Νίκο αρχές να διερευνήσουν την πιθανότητα τέλεσης παραβάσεων σχετικών με νομιμοποίηση εσόδων και φοροδιαφυγή και περαιτέρω οτι προκύπτει από το εκάστοτε ρεπορτάζ που βλάπτουν το Ελληνικό Δημόσιο και περαιτέρω

θα πρέπει να αποτελεί αντικείμενο ελέγχου προς αποφυγή ύπαρξης νέων παραβάσεων και ζημίας του Ελληνικού Δημοσίου.

Οφείλουν οι κατά νόμον αρχές, οι οποίες είναι εξοπλισμένες με τα νομικά και πραγματικά εργαλεία, να διερευνήσουν τις εκάστοτε καταγγελίες αναφορές .

Η ιδιότητα του δημοσιογράφου- ρεπόρτερ, επιτάσσει την ενημέρωση κάθε αρμόδιας αρχής σε περίπτωση υπόνοιας περί παράνομων ενεργειών που περιήλθαν σε γνώση των δημοσιογράφων κατά την διάρκεια της έρευνάς τους , συνδράμοντας τις αρχές.

Σύμφωνα με τα άρθρα 5 παρ. 1, 9 παρ. 1, σε συνδυασμό με το άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος , που ανάγει σε πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας το σεβασμό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου, απορρέει, ως ιδιαίτερη εκδήλωση του δικαιώματος της προσωπικότητας, το δικαίωμα πληροφοριακής αυτοδιάθεσης, δικαίωμα που είναι ρητά πλέον συνταγματικά κατοχυρωμένο στο άρθρο 9Α. Από τα άρθρα εξάλλου 14 παρ. 1 Σ. (ελευθερία της έκφρασης, δικαίωμα του πληροφορείν) και 5Α (συνταγματικά πλέον κατοχυρωμένο δικαίωμα του πληροφορείσθαι, αναγκαίο για την ενεργοποίηση του δικαιώματος συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος ) απορρέει το δικαίωμα του τύπου να ενημερώνει το κοινό και η αντίστοιχη αξίωση των πολιτών στην πληροφόρηση, δικαιώματα που προστατεύονται εξίσου και από το Σύνταγμα (βλ. διατάξεις των άρθρων 2, 5, 5Α, 9, 9Α, 14, 15, 19).

Επίσης με το άρθρο 14 του Συντάγματος καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρώντας τους νόμους του Κράτους, ενώ σύμφωνα με την παράγραφο 2 του ίδιου άρθρου ο τύπος είναι ελεύθερος και η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται. Ο τύπος επιτελεί κοινωνικό λειτούργημα, ασκώντας καθήκοντα τα οποία ο ίδιος επιλέγει, βάσει της αποστολής του, που συνίσταται στην πληροφόρηση και τη σύμπραξη για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.

Καθώς από το συνδυασμό των διατάξεων των παρ. 1 και 2 εδ. α του άρθρου 14 του Συντάγματος καθιερώνεται η ελευθεροτυπία και συνακόλουθα η ελεύθερη δημοσιογραφία, η οποία λειτουργεί προς όφελος του κοινωνικού συνόλου (βλ. Γ. Σιαθέα, Ερμηνεία του νέου Ν 2243/1994 περί τύπου, 1996, σελ. 160). Σο δικαίωμα της ελευθεροτυπίας περιλαμβάνει, αφενός μεν το δικαίωμα του τύπου να πληροφορεί το κοινό, που εκδηλώνεται ως ελεύθερη έκφραση στοχασμών, ως αδέσμευτη ειδησεογραφία και ως έντονη άσκηση κριτικής και ελέγχου των δημόσιων

προσώπων και πραγμάτων, αφετέρου δε, ενόψει και του άρθρου 5 παρ. 1 του Σ, το δικαίωμα κάθε πολίτη να πληροφορείται, ήτοι να ενημερώνεται τακτικά και ελεύθερα για κάθε πολιτικό ή κοινωνικό ή άλλο θέμα εν γένει που τον ενδιαφέρει (ΣΤΕ3880/2002 ΝοΒ 2003 1987, ΑΠ 788/2000 ΕλλΔικ 42 162, Εφθεσ 1730/2003 Αρμ 2004 1398, ΕφΑθ 9975/1986 ΕλλΔικ 28 299 με σημ. Κρουσταλάκη).

Οφείλουν ως υποχρέωση οι δημοσιογράφοι να ενημερώνουν τις αρχές προκειμένου να λάβουν γνώση θεμάτων ειδικώς που άπτονται στο Δημόσιο συμφέρον .

Σε όλους όσους απευθύνονται οι δημογράφοι διαθέτουν την δυνατότητα εκ του νόμου και του Συντάγματος περί εξέτασης έγγραφης καταγγελίας.

Σε οσους απευθύνονται προφορικωσ η γραπτώς οι δημοσιογράφοι τυχνάνουν ανεξάρτητες και μη διοικητικές αρχές και είναι υποχρεωμένες για τον με τον έλεγχο των ως άνω περιστατικών.

Οι δημοσιογράφοι βάση του λειτουργήματος τους που είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο λειτούργημα της δημοσιογραφίας , της έρευνας είναι Πυλώνας της Δημοκρατίας και οφείλουν συνολικά να γνωστοποιούν τις καταγγελίες Σεβόμενοι το δημοσιογραφικό απόρρητο και τις δημοσιογραφικές πληροφορίες στον κόσμο για την διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος καθώς η ενημέρωση των πολιτών σύμφωνα με το Σύνταγμα και επειδή κλέψει κριθεί ότι είναι επιτακτικού λόγοι για το δημόσιο Συμφέρον και για την ενημέρωση του κοινού.

γνώριζε αρκετά καλά τι πήγαινε να κάνει. Είχε ψύχραιμη ισορροπία ώστε να τελέσει την πράξη του.