Τρία έγγραφα – σταθμός δείχνουν το μέλλον – Τι ετοιμάζουν οι BRICS για τον κόσμο και την «ελευθερία» από τη Δύση

Οι BRICS, με πάνω από το 32% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, διεκδικούν τη θέση τους στη δυναμική της παγκόσμιας ανάπτυξης

Στον σπάνιο κόσμο της χάραξης οικονομικής πολιτικής, όπου το κοινό και οι αγορές είναι αποστασιοποιημένες από τη λήψη πολύπλοκων αποφάσεων, τα ανακοινωθέντα χρησιμεύουν ως παράθυρα στις φιλοδοξίες, τους δισταγμούς και τις γεωπολιτικές κλίσεις ισχυρών οικονομικών μπλοκ.
Τον Οκτώβριο του 2024, τρία έγγραφα από τα BRICS, τη Διεθνή Νομισματική και Χρηματοοικονομική Επιτροπή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και την Επιτροπή Ανάπτυξης της Παγκόσμιας Τράπεζας το καθένα πρόσφερε μια ξεχωριστή άποψη του παγκόσμιου οικονομικού τοπίου.
Ενώ τα ανακοινωθέντα του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας στοχεύουν στην ενίσχυση των καθιερωμένων πλαισίων και στη διαμόρφωση του λόγου πολιτικής, αυτό των BRICS παρουσιάζει ένα εναλλακτικό όραμα.
Με ένα διευρυμένο μπλοκ που αντιπροσωπεύει πάνω από το 32% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και προβλέπεται από το ΔΝΤ να ελέγχει το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής έως το 2028, οι BRICS διεκδικούν τη θέση τους στη δυναμική της παγκόσμιας ανάπτυξης.
Αυτή η διευρυμένη ομάδα περιλαμβάνει τώρα την ιδρυτική πεντάδα – Βραζιλία, Κίνα, Ινδία, Ρωσία και Νότια Αφρική – μαζί με την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία (ως προσκεκλημένη χώρα) και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Μέσα από ένα πυκνό ανακοινωθέν 134 σημείων, το μπλοκ BRICS διατυπώνει τη θέση του για την οικονομική και χρηματοπιστωτική κυριαρχία με αυξανόμενη σαφήνεια και αποφασιστικότητα.
Αυτό το τελευταίο όραμα των BRICS θα μπορούσε να εκληφθεί ως πρόθεση σταδιακής διάλυσης ή, τουλάχιστον, αμφισβήτησης των μακροχρόνιων πλαισίων μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο που διέπουν τα διεθνή νομισματικά και χρηματοπιστωτικά συστήματα.
Ή ίσως, πιο μετριοπαθώς, σηματοδοτεί μια ηχηρή έκκληση για θεμελιώδη μεταρρύθμιση – αναζήτηση μιας «περιεκτικής και δίκαιης» διεθνούς χρηματοοικονομικής αρχιτεκτονικής που εξυπηρετεί καλύτερα τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες.
Βάση αυτής της απαίτησης είναι μια απτή δυσπιστία για το τρέχον σύστημα και τον τρόπο με τον οποίο αποφασίζονται οι παγκόσμιες πολιτικές.
Είναι πραγματικά τόσο αποκλίνουσες οι διαδρομές που περιγράφονται στα ανακοινωθέντα του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας και στη δήλωση των BRICS;
Δεν επιδιώκουν όλοι, κατά κάποιο τρόπο, τη συνέχεια μέσα στην αλλαγή ή ο κόσμος κινείται προς μια θεσμοποιημένη, διχασμένη οικονομική τάξη;

Πολυπολική κυριαρχία

Η δήλωση των BRICS οραματίζεται ένα πολυπολικό χρηματοπιστωτικό σύστημα που θα είναι απαλλαγμένο από την κυριαρχία των παραδοσιακών διεθνών νομισματικών δομών.
Κεντρικό στοιχείο του οράματός τους είναι να δοθεί προτεραιότητα στην περιφερειακή αυτονομία και την οικονομική κυριαρχία, η οποία αμφισβητεί άμεσα καθιερωμένα παγκόσμια συστήματα πληρωμών, όπως το SWIFT.
Στο επίκεντρο αυτής της στρατηγικής βρίσκεται το σύστημα διασυνοριακών πληρωμών BRICS που έχει σχεδιαστεί για να διευκολύνει τις συναλλαγές σε τοπικά νομίσματα, μειώνοντας την εξάρτηση από τα κυρίαρχα διεθνή νομίσματα (κάποτε στερλίνα και τώρα το δολάριο) και την εκτεταμένη χρηματοοικονομική υποδομή με επίκεντρο το δολάριο.
Αυτή η κίνηση στοχεύει να θωρακίσει τα συμμετέχοντα έθνη από τον πιθανό «οπλισμό» των αποθεματικών νομισμάτων και τις γεωπολιτικές πιέσεις.
Αντίθετα, το ανακοινωθέν του IMFC υπογραμμίζει την αξία του υφιστάμενου νομισματικού συστήματος και του συστήματος πληρωμών, ενισχύοντας τον ρόλο του ως σταθεροποιητικής δύναμης εν μέσω παγκόσμιων οικονομικών αβεβαιοτήτων.
Αναγνωρίζοντας προκλήσεις όπως ο πληθωρισμός, το αυξανόμενο χρέος και οι γεωπολιτικές εντάσεις, το μήνυμα του ΔΝΤ παραμένει ένα μήνυμα προσεκτικής συνέχειας, δίνοντας έμφαση στη σταθερότητα έναντι του μετασχηματισμού.

Διπλή ευθυγράμμιση

Με την ταχέως αυξανόμενη οικονομική επιρροή της και τη διευρυμένη συμμετοχή της, η Brics τοποθετείται ολοένα και περισσότερο ως μια εναλλακτική φωνή και ένας τρομερός παίκτης με τη δυνατότητα να αναδιαμορφώσει τη διεθνή χρηματοπιστωτική τάξη.
Ωστόσο, οι διπλές συμμετοχές πολλών χωρών BRICS σε άλλους παγκόσμιους οικονομικούς φορείς, συμπεριλαμβανομένου του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας, του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και της G20, δημιουργούν ένα δίλημμα στρατηγικής θέσης.
Αντί να επιδιώκουν μια αποκλειστική ευθυγράμμιση, τα μέλη BRICS μπορούν να συμμετάσχουν σε «διπλή ευθυγράμμιση», όπου εξισορροπούν τα οφέλη της σταθερότητας του δολαρίου διερευνώντας παράλληλα μονοπάτια για οικονομική ανεξαρτησία.
Αυτή η λεπτή πράξη εξισορρόπησης εγείρει το ερώτημα εάν οι BRICS, καθώς επεκτείνεται, μπορεί να διατηρήσει τη συνοχή ανάμεσα σε διαφορετικά εθνικά συμφέροντα και προτεραιότητες.
Για παράδειγμα, οι διαφοροποιημένες θέσεις της Βραζιλίας και της Ινδίας – που υποστηρίζουν την περιφερειακή συνεργασία στο πλαίσιο των BRICS, ενώ παραμένουν προσηλωμένοι στους δυτικούς εμπορικούς δεσμούς – υπογραμμίζουν την εσωτερική ποικιλομορφία του μπλοκ.
Ενώ η Ρωσία και η Κίνα υποστηρίζουν την ταχεία αποδολαριοποίηση και τη δημιουργία παράλληλων χρηματοπιστωτικών συστημάτων, η Ινδία προτιμά μια πιο μετρημένη προσέγγιση που διατηρεί την ενσωμάτωσή της με τις παγκόσμιες αγορές.
Αυτές οι εσωτερικές αποκλίσεις υπογραμμίζουν την πολυπλοκότητα της αποστολής των BRICS και εγείρουν ερωτήματα σχετικά με την ικανότητά του να οδηγεί σε συστημικές αλλαγές στη διεθνή χρηματοπιστωτική τάξη.
Τα τρία ανακοινωθέντα αποκαλύπτουν θεμελιώδεις αποκλίσεις πολιτικής σε τέσσερις κρίσιμους τομείς: μακροοικονομική σταθερότητα, βιωσιμότητα χρέους, χρηματοδότηση για το κλίμα και χρηματοοικονομικές υποδομές.

Μακροοικονομική σταθερότητα και χρέος

Τόσο οι BRICS όσο και η Επιτροπή Ανάπτυξης του IMFC αναγνωρίζουν τις αυξανόμενες πιέσεις στις αναδυόμενες οικονομίες, οι οποίες επιδεινώνονται από την κλιμάκωση των βαρών εξυπηρέτησης του χρέους.
Η απάντηση του ΔΝΤ ήταν η επέκταση του δανεισμού με ευνοϊκούς όρους μέσω του Trust για τη μείωση της φτώχειας και την ανάπτυξη – έναν ζωτικό μηχανισμό για τη στήριξη των ευάλωτων οικονομιών εντός του υπάρχοντος νομισματικού πλαισίου με επίκεντρο το δολάριο.
Ο συντονισμός του ΔΝΤ με την αναπλήρωση του ταμείου του Διεθνούς Συνδέσμου Ανάπτυξης της Παγκόσμιας Τράπεζας επιδιώκει επίσης να παρέχει δομημένη οικονομική υποστήριξη με συνημμένους όρους πολιτικής, ενισχύοντας ένα πλαίσιο που δίνει προτεραιότητα στη συνέχεια της πολιτικής και τη δημοσιονομική πειθαρχία.
Αντίθετα, η ομάδα των BRICS στοχεύει να επεκτείνει την εμβέλεια της Νέας Αναπτυξιακής της Τράπεζας, η οποία παρέχει δάνεια με λιγότερους όρους πολιτικής.
Η ελκυστικότητα του NDB έγκειται στην ευελιξία του, δίνοντας τη δυνατότητα στις χώρες να διατηρήσουν τον έλεγχο των αναπτυξιακών τους προγραμμάτων χωρίς τις αυστηρές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται συχνά από το ΔΝΤ και τον πολυμερή δανεισμό.
Συμπεριλαμβάνοντας νέα μέλη όπως η Αίγυπτος, η Αιθιοπία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η ομάδα των BRICS σηματοδοτεί τη δέσμευση για την οικοδόμηση ενός εναλλακτικού μοντέλου χρηματοδότησης που υπερασπίζεται την κυριαρχία των πολιτικών και παρέχει στα αναπτυσσόμενα έθνη περισσότερη δύναμη στις αναπτυξιακές τους διαδρομές.

Χρηματοδότηση για το κλίμα

Ιδεολογικές διαφορές εμφανίζονται και στο θέμα της χρηματοδότησης για το κλίμα.
Ενώ τόσο οι BRICS όσο και το ΔΝΤ/Παγκόσμια Τράπεζα τονίζουν τη σημασία της δράσης για το κλίμα, οι προσεγγίσεις τους διαφέρουν σημαντικά.
Το ανακοινωθέν του ΔΝΤ προωθεί μια τυποποιημένη, πολυμερή προσέγγιση, διοχετεύοντας πόρους μέσω πλαισίων που ευθυγραμμίζονται με τους παγκόσμιους κλιματικούς στόχους και μετρήσεις.
Για παράδειγμα, η δέσμευση της Παγκόσμιας Τράπεζας να διπλασιάσει τις δεσμεύσεις γεωργοχρηματοδότησης έως το 2030 στοχεύει στην ενίσχυση της κλιματικής ανθεκτικότητας στη γεωργία μέσω παγκόσμιων τυποποιημένων πλαισίων και μετρήσεων.
Αντίθετα, η μελέτη των BRICS υποστηρίζει ένα αποκεντρωμένο μοντέλο μέσω του NDB, επιτρέποντας στα κράτη μέλη να χρηματοδοτούν έργα για το κλίμα προσαρμοσμένα στις εθνικές τους ανάγκες.
Χώρες όπως η Ινδία και η Βραζιλία υποστηρίζουν ότι τα τυποποιημένα πλαίσια μπορούν να παραβλέψουν τις μοναδικές προτεραιότητες και ικανότητες των αναδυόμενων οικονομιών.
Η ευέλικτη προσέγγιση των BRICS στη χρηματοδότηση για το κλίμα δίνει τη δυνατότητα στις χώρες να ευθυγραμμίσουν τις επενδύσεις με τις συγκεκριμένες αναπτυξιακές τους πορείες, αποφεύγοντας ένα ενιαίο μοντέλο που συχνά προτιμάται από πολυμερείς θεσμούς.

Χρηματοοικονομική υποδομή

Μία από τις πιο φιλόδοξες πρωτοβουλίες στο ανακοινωθέν των BRICS είναι ένα σύστημα διασυνοριακών πληρωμών που έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί ανεξάρτητα από τη SWIFT.
Αυτή η προσπάθεια υπογραμμίζει την απογοήτευση του μπλοκ από τον έλεγχο των προηγμένων αγορών στην παγκόσμια χρηματοοικονομική υποδομή, την οποία οι χώρες BRICS θεωρούν επιρρεπείς σε γεωπολιτικές πιέσεις.
Το μπλοκ επιδιώκει να ενισχύσει την οικονομική αυτονομία προωθώντας το περιφερειακό εμπόριο σε τοπικά νομίσματα και μειώνοντας την έκθεση στο σύστημα κυριαρχίας του δολαρίου μέσω πρωτοβουλιών όπως ο Μηχανισμός Διατραπεζικής Συνεργασίας BRICS και μια προτεινόμενη Αντασφαλιστική Εταιρεία BRICS.
Εν τω μεταξύ, η G20 προωθεί το δικό της όραμα για τη μεταρρύθμιση των διασυνοριακών πληρωμών.
Σε συνεργασία με το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα και το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, η G20 έχει σκιαγραφήσει έναν οδικό χάρτη που επικεντρώνεται στην ενίσχυση του υπάρχοντος συστήματος πληρωμών.
Σε αντίθεση με τις BRICS, η πρωτοβουλία G20 στοχεύει να βελτιώσει σταδιακά το τρέχον σύστημα μέσω τεχνικών αναβαθμίσεων, δίνοντας προτεραιότητα στις γρήγορες και πιο διαφανείς διασυνοριακές συναλλαγές, ενώ συνεχίζει να χρησιμοποιεί το SWIFT (τουλάχιστον προς το παρόν).
Αυτή η απόκλιση αντιπροσωπεύει δύο ανταγωνιστικά οράματα: την ώθηση των BRICS για μια πολυπολική χρηματοοικονομική υποδομή έναντι του στόχου της G20 να ενισχύσει και να εκσυγχρονίσει το τρέχον σύστημα με επίκεντρο το δολάριο.

Πλοήγηση σε ένα διχασμένο οικονομικό τοπίο

Οι ανακοινώσεις του 2024 από τις BRICS, το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικά οράματα για την παγκόσμια χρηματοδότηση.
Ενώ η ομάδα των BRICS προωθεί ένα πολυπολικό μοντέλο που βασίζεται στην οικονομική αυτονομία, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα παραμένουν προσηλωμένα στη συνέχεια εντός των υφιστάμενων πλαισίων.
Καθώς τα διακυβεύματα αυξάνονται, η επιρροή αυτών των δηλώσεων –συχνά γεμάτη αντιφάσεις και διφορούμενα μηνύματα– δημιουργεί αβεβαιότητα τόσο στους επενδυτές όσο και στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.
Αυτή η μη προβλεψιμότητα είναι ακατάλληλη για τις παγκόσμιες αγορές ή τις επενδυτικές ροές, ιδιαίτερα όταν απαιτείται διεθνής συνοχή για την αντιμετώπιση της εύθραυστης οικονομικής ανάπτυξης και των αυξανόμενων κοινωνικών προκλήσεων.
Για όσους παρακολουθούν τα ψιλά γράμματα αυτών των ανακοινώσεων, τα μηνύματα που μεταφέρονται μπορεί να είναι αντίθετα: οι BRICS που υποστηρίζει την περιφερειακή κυριαρχία, ένα G20 που δίνει έμφαση στη συνοχή και ένα IMFC που υποστηρίζει τη σταθερότητα.
Ωστόσο, χωρίς μια δομή διακυβέρνησης που να καθιστά τους φορείς αυτούς υπεύθυνους για συνέπεια – ιδίως δεδομένης της σημαντικής αλληλεπικάλυψης στα κράτη μέλη – αυτή η κατακερματισμένη επικοινωνία κινδυνεύει να επιδεινώσει την παγκόσμια χρηματοπιστωτική αστάθεια.
Τέτοιες ασυνέπειες σπέρνουν σύγχυση όταν τόσο η δημοκρατία όσο και ο καπιταλισμός βρίσκονται υπό κριτικό έλεγχο, καθιστώντας απαραίτητη την επικοινωνία μιας ενιαίας προσέγγισης στις πιεστικές παγκόσμιες προκλήσεις.
Καθώς αναμένουμε περαιτέρω δηλώσεις από την 11η G20 και την COP29 τον Νοέμβριο του 2024, η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κοινότητα θα παρακολουθεί αν προκύψει κοινό έδαφος σε τομείς όπως η βιώσιμη ανάπτυξη, το εμπόριο, η χρηματοδότηση του κλίματος, η χρηματοπιστωτική σταθερότητα, οι διασυνοριακές πληρωμές και η ψηφιακή χρηματοδότηση.
Αυτές οι συζητήσεις θα μπορούσαν να ανοίξουν το δρόμο για μια πιο αρμονική παγκόσμια οικονομική τάξη ή να υπογραμμίσουν ένα όλο και πιο διχασμένο τοπίο.
Ενώ οι εκκλήσεις του BRICS για έναν πολυπολικό κόσμο μπορεί να απευθύνονται σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, το εδραιωμένο σύστημα που βασίζεται στο δολάριο παραμένει μια σταθεροποιητική δύναμη που δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Το πώς αυτά τα όργανα αντιμετωπίζουν και διατυπώνουν τις διαφορές τους θα μπορούσε να καθορίσει εάν ο κόσμος οδεύει προς τη συνεργασία ή την αντιπαράθεση τα επόμενα χρόνια.